Μια εκπληκτική μορφή της Αρχαίας Ελλάδας.
Αναδημοσιεύω απόσπασμα από το ιστορικό μυθιστόρημα του Δημήτρη Σαραντάκου «Οι Εσταυρωμένοι Σωτήρες», όπως παρουσιάστηκε στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία, από όπου και τα σχόλια
__________________________________________________________________________
Οι καιροί εκείνοι γεννούσαν διδάσκαλους, προφήτες και κήρυκες. Οι άνθρωποι ζούσαν στην αβεβαιότητα, το άγχος και την αγωνία και ζητούσαν παραμυθία και λύτρωση. Είχαν χάσει την εμπιστοσύνη τους στις αρχαίες αρετές και εγκατέλειψαν τις αξίες και τα οράματα, τα οποία εντούτοις είχαν δημιουργήσει το μεγαλείο της Αρχαίας Ελλάδας. Οι μεν σκεπτόμενοι είχαν παραδοθεί στις μυστικιστικές παρηγορίες των Νεοπλατωνικών και των Γνωστικών, οι δε λοιποί στην πιο χοντροκομμένη δεισιδαιμονία1.
Στηριγμένος στην παράδοση του Πυθαγόρα και συνδυάζοντας τη φιλοσοφία με τον ασκητισμό, τη θεουργία με τη φιλοκαλία, δίδασκε πως η λύτρωση θα έρθει με την αυτογνωσία και την ηθική ολοκλήρωση του ανθρώπου, μέσα από την άσκηση και την εγκράτεια.
* * *
Ο Απολλώνιος ο Τυανέας γεννήθηκε τον τρίτο χρόνο της ηγεμονίας του Καίσαρα Τιβέριου3. Πατρίδα του ήταν τα Τύανα, πανάρχαιο λατρευτικό κέντρο της Καππαδοκίας4. Καταγόταν από αρχαία και πλούσια οικογένεια της πόλης. Ο πατέρας του λεγόταν επίσης Απολλώνιος, αλλά η παράδοση έλεγε πως στην πραγματικότητα ήταν παιδί του Δία. Πάντως όταν η μητέρα του ήταν έγκυος είδε σε όραμα τον Πρωτέα, τον αρχαίο θεό της Αιγύπτου, που της προείπε ότι θα γεννήσει σοφόν άνθρωπο. Η μητέρα του έλουσε το νεογέννητο αγόρι της στην Ασβαμαία πηγή του Ορκίου Διός. Όταν ο Απολλώνιος έγινε δεκατεσσάρων χρονών, ο πατέρας του τον εμπιστεύθηκε στο φιλόσοφο Ευθύδημο, στην Ταρσό, σπουδαίο μορφωτικό κέντρο της εποχής και κατόπιν στον Πυθαγόρειο Εύξενο, από την Ηράκλεια του Πόντου. Ο Απολλώνιος τήρησε τον κανόνα των Πυθαγορείων, κρατώντας σιγή επί πέντε χρόνια, αλλά σε όλο αυτό το διάστημα παρέμενε εύθυμος και ιλαρός και μπορούσε με το βλέμμα του ή με αδιόρατες κινήσεις να συνεννοείται με τους άλλους ανθρώπους.
Όταν έγινε είκοσι τριών ετών έχασε διαδοχικά και τους δύο γονείς του και τότε παραχώρησε όλο το μερίδιο του στην πατρική περιουσία στο νεότερο αδελφό του, που ήταν άτομο με όλες τις ανθρώπινες αδυναμίες, κρατώντας για τον εαυτό του ελάχιστα, όσα θα του επέτρεπαν να ταξιδέψει μακριά και ξεκίνησε για τα ταξίδια του, που κράτησαν σχεδόν για όλη τη ζωή του.
Από τα Τύανα πήγε στην Άσπενδο και από εκεί στην Έφεσο, από όπου διά θαλάσσης κατέληξε στη μεγάλη Αντιόχεια. Έμεινε στην πρωτεύουσα της Συρίας αρκετό χρόνο, όσος του χρειάστηκε για να απογοητευθεί από τη χυδαιότητα και τον εκφυλισμό των κατοίκων της. Όταν πήγε να επισκεφθεί το ιερό του Απόλλωνα στη Δάφνη, προάστειο της Αντιόχειας, είπε δείχνοντας τα κυπαρίσσια του ιερού άλσους
— ΑΠΟΛΛΟΝ ΜΕΤΑΒΑΛΕ ΤΟΥΣ ΑΦΩΝΟΥΣ ΕΣ ΔΕΝΔΡΑ, ΙΝΑ ΚΑΝ ΩΣ ΚΥΠΑΡΙΤΤΟΙ ΗΧΩΣΙΝ5
Από την Αντιόχεια, με δύο μόνο συνοδούς, ξεκίνησε για το πρώτο μεγάλο ταξίδι του. Στη Νίνο της Ασσυρίας γνώρισε τον Δάμη τον Νίνιο, ο οποίος θέλησε να τον ακολουθήσει ως διερμηνέας, γιατί μιλούσε τις γλώσσες των λαών της περιοχής. Ο Απολλώνιος τον δέχτηκε, μολονότι τον διαβεβαίωσε ότι δεν είχε ανάγκη διερμηνέα. Κατανοούσε όλες τις γλώσσες. Από τότε ο Δάμης έγινε ο πιστότερος μαθητής του και αργότερα βιογράφος του.
Στη γέφυρα του Τίγρη, που ήταν και το σύνορο του ρωμαϊκού και του παρθικού κράτους, ο τελώνης τον ρώτησε τι και ποιούς έχει μαζί του. Ο Απολλώνιος του είπε πως τον συνοδεύουν η Σωφροσύνη, η Δικαιοσύνη, η Αρετή, η Εγκράτεια, η Ανδρεία και η Άσκηση. Ο τελώνης ακούγοντας τόσα γυναικεία ονόματα, του είπε πως για όλες αυτές τις δούλες θα πρέπει να πληρώσει δασμούς, εκείνος όμως παρατήρησε χαμογελώντας
— ΟΥ ΓΑΡ ΔΟΥΛΑΣ ΑΠΑΓΩ ΤΑΥΤΑΣ, Ω ’ΓΑΘΕ, ΑΛΛΑ ΔΕΣΠΟΙΝΑΣ6
Στην πρωτεύουσα των Πάρθων Κτησιφώντα ανακρίθηκε από τον αρχηγό της αστυνομίας, που ήταν ευνούχος του βασιλιά, ο οποίος παρά την κακή υποδοχή που του έκανε αρχικά, δέχτηκε τελικά να τον παρουσιάσει στο μονάρχη. Ο βασιλιάς Βαρδάνης7 εντυπωσιάστηκε από την προσωπικότητα του Απολλωνίου, που η φήμη του είχε φτάσει στα αυτιά του και είχε μαζί του πολλές συζητήσεις. Όσες φορές όμως τον καλούσε σε γεύμα ο Απολλώνιος, πιστός στις πυθαγόρειες αρχές του δε δεχόταν να φάει ζωικές τροφές. Ομοίως αρνήθηκε να παραστεί στη θυσία που θα έκανε ο βασιλιάς προς τιμήν του, αφού σ΄αυτήν θα θανατωνόταν ένα άλογο και περιορίστηκε να προσφέρει στον Ήλιο θυμίαμα. Όλες αυτές τις αρνήσεις τις στήριζε σε τέτοια επιχειρήματα και τις πρόβαλε με τέτοιον τρόπο, ώστε ο βασιλιάς ποτέ δεν ένοιωσε προσβεβλημένος. Τελικά, αφού τον φιλοξένησε λαμπρά, θέλησε, όταν ήρθε η ώρα να χωρίσουν, να τον εφοδιάσει πλουσιοπάροχα για να συνεχίσει το ταξίδι του. Εκείνος όμως του ζήτησε λίγους ξηρούς καρπούς και μόνο με την επιμονή του μονάρχη δέχτηκε να πάρει δύο καμήλες και έναν οδηγό.
Ο Απολλώνιος μετά από περιπετειώδες ταξίδι πολλών μηνών, κατά το οποίο εξημέρωσε μια λέαινα με τους σκύμνους της και έκανε πολλά άλλα θαυμαστά πράγματα, έφτασε στα Τάξιλα, όπου η ανάμνηση του Αλέξανδρου του Μακεδόνα ήταν ακόμα ζωντανή κι ας είχαν περάσει πάνω από τετρακόσια χρόνια8. Από τα Τάξιλα διέτρεξε τη βόρεια Ινδική ως τον ποταμό Γάγγη και επί τέσσερες μήνες έζησε μαζύ με τους Βραχμάνες και τους Γυμνούς9, τους ασκητές δηλαδή του τόπου, ανταλλάσσοντας μαζί τους απόψεις και εμπειρίες σχετικά με την αυτογνωσία και ηθική τελείωση του ανθρώπου. Κατέληξε στα Πάταλα10 και από εκεί δια θαλάσσης γύρισε στη Βαβυλώνα και πεζή στην Αντιόχεια.
Το δεύτερο ταξίδι του το έκανε στις πόλεις της Μικρασίας και της Ελλάδας. Έμεινε πολύν καιρό στην Έφεσο, όπου όλοι εντυπωσιάστηκαν από την εγκράτεια, τη συνεχή άσκηση στην οποία υποβαλλόταν καθημερινά και την καθαρότητα της σκέψης του. Ο Απολλώνιος βλέποντας ότι στην πόλη επικρατούσε o ευδαιμονισμός, η νωθρότητα, ο καταναλωτισμός, η θορυβώδης διασκέδαση, η υπεροψία και ο εγωισμός, δίδασκε στους νέους την αγάπη στη μελέτη και την άσκηση και πρόβαλλε τα πλεονεκτήματα της κοινοκτημοσύνης και της αλληλοβοήθειας11. Πρόβλεψε την εκδήλωση μιας επιδημίας στην πόλη αλλά επειδή οι Εφέσιοι δε θέλησαν να τον ακούσουν, έφυγε και πήγε στη Σμύρνη, οι κάτοικοι της οποίας ζητούσαν επίμονα να τον γνωρίσουν.
Στη Σμύρνη έμεινε πολύν καιρό διδάσκοντας και συζητώντας. Διαπιστώνοντας ότι μερικοί νέοι υιοθετούσαν ρωμαϊκά ονόματα και ήθη, τους επέπληξε ότι έτσι γίνονται βάρβαροι. Η Σμύρνη του άρεσε περισσότερο από την Εφεσο, γιατί οι κάτοικοί της είχαν μεγαλύτερην έφεση στη μόρφωση και στη συζήτηση παρά στη διασκέδαση. Εκεί διατύπωσε την άποψη ότι για να υπάρξει αρμονία στην κοινωνική ζωή μιας πόλης χρειάζεται ταραχοποιός ομόνοια12, εννοώντας με τον όρον αυτόν την άμιλλα των προσωπικών φιλοδοξιών και τον ανταγωνισμό των ιδεών, όταν αυτές τείνουν προς το κοινό συμφέρον.
Ενώ βρισκόταν ακόμα στη Σμύρνη έμαθε ότι στην Εφεσο είχε εκδηλωθεί η επιδημία που είχε προβλέψει. Πήγε αμέσως εκεί και έκανε διάφορες τελετουργίες κάθαρσης της πόλης από το λοιμό, οι οποίες έκλεισαν με το λιθοβολισμό ένός σκύλου, που θεωρήθηκε φορέας της νόσου και την εκδίωξη ενός κυνικού φιλοσόφου που αντιτάχθηκε σ΄αυτή την πράξη13. Μετά την Εφεσο επισκέφθηκε την Πέργαμο και την Τρωάδα και από εκεί με πλοίο πήγε στη Λέσβο και στην απέναντί της Αιολίδα, όπου αναζήτησε και βρήκε τον ξεχασμένο τάφο και το καταχωσμένο άγαλμα του Παλαμήδη, το οποίο αναστήλωσε τιμώντας έτσι τον σοφόν ήρωα, που συμπλήρωσε το ελληνικό αλφάβητο14. Στη Λέσβο εξ άλλου προσκύνησε το άδυτο του Ορφέα15. Από τη Λέσβο με πλοίο, στο οποίο επιβιβάστηκαν πολλοι, που θέλαν να συνταξιδεύσουν για να απολαύσουν τη συζήτηση μαζί του, πήγε μέσω Ευβοίας στον Πειραιά.
Οι Αθηναίοι δέχτηκαν τον Απολλώνιο σαν να ήταν δεύτερος Επιμενίδης16 και δέκα νέοι, που ετοιμάζονταν να πάνε στην Τρωάδα για να τον συναντήσουν, τον σήκωσαν στα χέρια τους και τον ανέβασαν στην Ακρόπολη. Ο σοφός έμεινε πολύν καιρό στην πόλη της Παλλάδος διδάσκοντας τα ορθά, σχετικώς με την προσφορά θυσιών στους θεούς, καταγγέλοντας την δεισιδαιμονία που διέκρινε τον πληθυσμό καθώς και την γενική τάση προς την τρυφή και τον ευδαιμονισμό. Μεταξύ άλλων, με τη δύναμη των λόγων και την επιβολή του θεράπευσε έναν νέο, που συμπεριφερόταν με αναίδεια και προκλητικότητα σα να ήταν δαιμονισμένος17. Στις ομιλίες και τις συζητήσεις που είχε με επιφανείς Αθηναίους τους κατηγόρησε ότι είχαν αφήσει να εισχωρήσουν στις τελετές των Ανθεστηρίων και των Διονυσίων καινοφανείς βαρβαρικές συνήθειες και συνέβαλε στην αποκατάσταση των παλαιών μορφών στις τελετές αυτές. Ακόμα, με μόνη τη δύναμη της παρουσίας του, προκάλεσε τη διακοπή, για όσον καιρό βρισκόταν στην Αθήνα, των επονείδιστων αγώνων μονομάχων, που είχαν πρόσφατα εισαγάγει οι Ρωμαίοι.
Από την Αθήνα επισκέφθηκε όλα τα σεπτά ιερά και μαντεία της αρχαίας λατρείας, περνώντας από το Αμφιαράειο, τη Θήβα, το Τροφώνειο, τον Ορχομενό, τους Δελφούς, τη Δωδώνη, την Κόρινθο, και καταλήγοντας στην Ολυμπία, όταν γίνονταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες της 202ης Ολυμπιάδας18. Στην Ολυμπία γνωρίστηκε με πολλούς Σπαρτιάτες που τον κάλεσαν να πάει στη Σπάρτη, όπου πράγματι πέρασε σχεδόν ολόκληρο χρόνο, προτρέποντας τους νέους να επανέλθουν στην αρχαία τους αγωγή. Από τη Σπάρτη επισκέφθηκε το Ταίναρο και από εκεί ταξίδεψε στην Κρήτη, επισκέφθηκε την Κνωσσό και τη Γόρτυνα και ανέβηκε ως το Ιδαίον Άντρο, όπου είχε ανατραφεί, βρέφος, ο Δίας.
Κατόπιν ταξίδεψε στην Ιταλία και κατέληξε στη Ρώμη, την εποχή που με διαταγή του Νέρωνα είχε απαγορευθεί η παραμονή και διδασκαλία κάθε φιλοσόφου. Όλοι οι φιλόσοφοι είχαν απελαθεί από την πόλη και μερικοί, όπως ο Μουσώνιος19 είχαν φυλακιστεί. Ο Απολλώνιος ατρόμητος, αγνόησε τις προειδοποιήσεις ενός άλλου φιλόσοφου, του Φιλολάου, που τον προϋπάντησε έξω από την πόλη. Όταν ο Φιλόλαος του μίλησε για τις καλλιτεχνικές και αθλητικές επιδόσεις του Νέρωνα, που θεωρούσε τον εαυτό του μεγάλο καλλιτέχνη και αθλητή (χωρίς να είναι), ο Απολλώνιος γέλασε και του είπε
— ΕΙΤΑ Ω ΒΕΛΤΙΣΤΕ. ΜΕΙΖΟΝ ΤΙ ΗΓΗι ΘΕΑΜΑ ΑΝΔΡΑΣΙ ΠΕΠΑΙΔΕΥΜΕΝΟΙΣ Η ΒΑΣΙΛΕΑ ΙΔΕΙΝ ΑΣΧΗΜΟΝΟΥΝΤΑ;20
και μπήκε στη Ρώμη, αλλά με οκτώ μόνο από τους τριάντα τέσσερις φίλους που τον συνόδευαν. Οι άλλοι φοβήθηκαν να τον ακολουθήσουν. Ο σοφός με τους συνοδούς του έμειναν σε ένα πανδοχείο κοντά στις πύλες, όπου και δείπνησαν. Την άλλη μέρα τον κάλεσε ο ένας από τους δύο υπάτους ο Τελεσίνος και τον ανέκρινε. Εντυπωσιασμένος από την προσωπικότητα και τα λόγια του τον άφησε ελεύθερο να κυκλοφορεί όπου επιθυμούσε. Η εμφάνισή του σε οποιοδήποτε δημόσιο χώρο προκαλούσε κοσμοσυρροή. Αυτό ανησύχησε τον Τιγγελίνο, αρχηγό της πραιτωριανής φρουράς. Οι καιροί ήταν πονηροί. Εξυφαινόταν η συνομωσία του Πείσωνα21 και ο πανίσχυρος φρούραρχος έβαλε ολόκληρο στρατό από πράκτορες του να παρακολουθούν τον θείο άνδρα. Τελικά τον συνέλαβε, τον ανέκρινε και τον παρουσίασε στο απόρρητο δικαστήριο για να δικαστεί ως συνωμότης κατά του Νέρωνα. Τόσο κατά την ανάκριση όσο και κατά τη δίκη η σθεναρή στάση του Απολλώνιου και η παρρησία με την οποία απολογήθηκε, εντυπωσίασαν τον Τιγγελίνο, που τον απέλυσε λέγοντας του
— ΧΩΡΕΙ ΟΙ ΒΟΥΛΕΙ, ΣΥ ΓΑΡ ΚΡΕΙΤΩΝ Η ΥΠ’ ΕΜΟΥ ΑΡΧΕΣΘΑΙ22
Έμενε ακόμα στη Ρώμη σαν έμαθε πως μια νέα κόρη πέθανε ξαφνικά, την ώρα που ετοιμαζόταν για την τελετή του γάμου της. Όταν η κηδεία με το φέρετρο και τον απαρηγόρητο γαμπρό πέρασε από μπροστά του, ο Απολλώνιος τους είπε να αποθέσουν τη νεκρή, ρώτησε για το όνομά της και σκύβοντας πάνω της, αφού της άγγιξε το πρόσωπο και τα χέρια της, της μίλησε χαμηλόφωνα. Σε λίγο η νεαρή κόρη ανασηκώθηκε βγάζοντας μια κραυγή. Οι δικοί της θέλησαν να τον ανταμείψουν με ένα τεράστιο χρηματικό ποσό, εκείνος όμως τους είπε να κρατήσουν τα χρήματα για την προίκα της κόρης.
Ένα χρόνο πριν από τη δολοφονία του Νέρωνα ο Απολλώνιος έφυγε από τη Ρώμη για το τρίτο ταξίδι του, προς τη δύση αυτή τη φορά. Επί δύο χρόνια επισκέφθηκε τη Γαλατία και την Ιβηρία και έφτασε ως τις Στήλες του Ηρακλή. Στα Γάδειρα, πόλη που διατηρούσε ελληνικές συνήθειες και είχε δεσμούς με την Αθήνα23, μελέτησε τα ωκεάνεια ρεύματα και το φαινόμενο της παλίρροιας, που στα μέρη εκείνα ήταν πολύ πιο ισχυρή από ό,τι στη Μεσόγειο θάλασσα.
Από τα Γάδειρα επιστρέφει μέσω Σικελίας στον Πειραιά και μυείται στα Ελευσίνια Μυστήρια. Κατόπιν περιοδεύει στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου, τη Χίο, τη Σάμο και τη Ρόδο. Όταν βρισκόταν στη Ρόδο συνάντησε έναν νεαρό πολύ πλούσιο, ο οποίος έχτιζε πολυτελέστατο μέγαρο. Ο Απολλώνιος τον ρώτησε πόσα χρήματα είχε δαπανήσει για να αγοράσει βιβλία κι εκείνος του απάντησε ούτε δραχμή, ενώ καυχήθηκε ότι για το κτίριο ξόδεψε περισσότερα από δώδεκα τάλαντα. Ο σοφός τότε του απάντησε ότι ματαιοπονεί επιδιώκοντας να αποκτήσει κάτι μεγάλο μεν αλλά ΚΕΡΑΜΕΟΥΝ ΚΑΙ ΦΑΥΛΟΝ και πως πολύ μεγαλύτερη αξία έχει ένα πολύ μικρό αλλά χρυσοελεφάντινο άγαλμα από έναν κολοσσό από ευτελή υλικά και κατέληξε
— ΟΥ ΣΥ ΤΗΝ ΟΙΚΙΑΝ ΑΛΛΑ ΣΕ Η ΟΙΚΙΑ ΚΕΚΤΗΣΘΑΙ24
Στη Ρόδο επίσης του παρουσίασαν έναν άλλο νεαρό, πρωταθλητή της πολυφαγίας. Ο Απολλώνιος αναρωτήθηκε για ποιό λόγο δίναν προσοχή σε ένα τέτοιο πρόσωπο. Ο νεαρός καυχήθηκε ότι και ο Ηρακλής που τόσο δοξάστηκε, έτρωγε πολύ
— ΗΡΑΚΛΕΟΥΣ ΟΝΤΟΣ. ΣΟΥ ΔΕ ΤΙΣ Ω ΚΑΘΑΡΜΑ ΑΡΕΤΗ; ΤΟ ΓΑΡ ΠΕΡΙΒΛΕΠΤΟΝ ΕΝ ΜΟΝΟΝ ΛΕΙΠΕΤΑΙ ΣΟΙ, ΤΩι ΡΑΓΗΝΑΙ 25
παρατήρησε ο σοφός.
Από τη Ρόδο επιχειρεί το πέμπτο ταξίδι του, τώρα στην Αίγυπτο. Ταξίδεψε στην Αλεξάνδρεια, όπου έμεινε αρκετόν καιρό. Κάποτε πέρασε από την πρωτεύουσα της Αιγύπτου ο Βεσπασιανός, καθ’ οδόν προς τη Ρώμη, για την τελική μάχη με τον Βιτέλιο, με την οποία θα γινόταν Καίσαρας. Έχοντας ακούσει πολλά γι αυτόν, ο μέλλων Καίσαρας τον ετίμησε ιδιαιτέρως. Ο Απολλώνιος, που εκτιμούσε την εντιμότητα, την ενεργητικότητα και την εργατικότητα του Βεσπασιανού, του έδωσε πολύτιμες συμβουλές σχετικά με την άσκηση της εξουσίας, αναφορικά δε με τη διακυβέρνηση των ελληνικών περιοχών, συμβούλεψε τον υποψήφιο Καίσαρα να φροντίζει να διορίζονται στις ελληνικές επαρχίες ως διοικητές, άνδρες που μιλούσαν καλά την ελληνική γλώσσα και γνώριζαν και τιμούσαν τα ελληνικά ήθη και έθιμα.
Αργότερα εν τούτοις ο σοφός, μαθαίνοντας ότι ο Βεσπασιανός μεταξύ των πρώτων μέτρων που πήρε ήταν να καταργήσει την αυτονομία που έδωσε ο Νέρων στους Έλληνες και να τους κάνει και πάλι φόρου υποτελείς, οργίστηκε σφόδρα και αρνήθηκε κάθε σχέση και επαφή μαζί του, απορρίπτοντας τις αλλεπάλληλες προσκλήσεις του Βεσπασιανού να πάει κοντά του στη Ρώμη. Στις πικρότατες επιστολές που απηύθυνε στον Καίσαρα τον επιτιμούσε γιατί
— ΤΟΥΣ ΕΛΛΗΝΑΣ, ΟΥΣ Ο ΝΕΡΩΝ ΠΑΙΖΩΝ ΗΛΕΥΘΕΡΩΣΕ, ΟΥΤΟΣ ΣΠΟΥΔΑΖΩΝ ΕΔΟΥΛΩΣΑΤΟ 26
Όταν ο Βεσπασιανός έφυγε από την Αλεξάνδρεια ο Απολλώνιος ανέπλευσε το Νείλο, μέχρι τα σύνορα με τη Μερόη. Επισκέφθηκε τα πανάρχαια ιερά της Άνω Αιγύπτου και είχε πολλές συζητήσεις με τους ιερείς τους και τους Γυμνοσοφιστές που ασκήτευαν στα μέρη εκείνα, αναφορικά με τις ομοιότητες και διαφορές της ινδικής, της αιγυπτιακής και της ελληνικής σοφίας.
Μετά την Αίγυπτο περιόδευσε στην Φοινίκη, τη Συρία και την Κιλικία, στην Ταρσό της οποίας συναντήθηκε με τον πορθητή των Ιεροσολύμων Τίτο, με τον οποίον είχε μακρές συζητήσεις, από τις οποίες αναπτύχθηκε μεγάλη φιλία μεταξύ των δύο ανδρών.
Γέρος πια, έχοντας περάσει τα εβδομήντα27, αποσύρθηκε στην Έφεσο, όπου έμεινε πάνω από πέντε χρόνια, διδάσκοντας τους νέους αλλά διατηρώντας παραλλήλως αμείωτο το ενδιαφέρον του για την πολιτική ζωή. Συναναστρεφόταν με τον Νέρβα και άλλους Ρωμαίους ευπατρίδες, που ο Καίσαρας Δομιτιανός είχε εξορίσει στην Ιωνία. Τη γνώμη του για τα ανόσια, κατά την άποψή του, έργα του ηγεμόνα τη διατύπωνε με παρρησία και θάρρος. Τελικά ο Δομιτιανός πληροφορήθηκε τα λεγόμενα του Απολλωνίου, τις επαφές του με τον Νέρβα και άλλους αντιπάλους του και τον κάλεσε στη Ρώμη.
Ατρόμητος ο Απολλώνιος, παρά τις περί του αντιθέτου προτροπές των φίλων του, και παρά την ηλικία του (πλησίαζε τα ογδόντα) ταξίδεψε στο σπήλαιον του λέοντος28. Μόλις εφθασε στη Ρώμη συνελήφθη. Ο αρχηγός της πραιτωριανής φρουράς Αιλιανός ήταν κρυφός θαυμαστής του, από τότε που νεαρός ακόμα τον πρωτοσυνάντησε στην Αλεξάνδρεια. Προσπάθησε να τον βοηθήσει με κάθε τρόπο, μ’ όλο που, για να μην κινήσει υποψίες, προσποιήθηκε τον αυστηρό. Όσον καιρό έμεινε κρατούμενος έδινε θάρρος με τη στάση και τα λόγια τους στους άλλους φυλακισμένους και στον πιστό του Δάμη, που τον ακολούθησε ως εκεί. Ο Δομιτιανός πριν από την κανονική δίκη διέταξε να τον φέρουν μπροστά του και είχε μαζί του μακρά συζήτηση, που απέληξε σε πλήρη διαφωνία και ρήξη των δύο ανδρών. Εν τούτοις όταν, μετά από προφυλάκιση αρκετών μηνών, δικάστηκε παρουσία του Καίσαρα, απαλλάχτηκε από κάθε κατηγορία και αφέθηκε ελεύθερος29.
Ο Απολλώνιος από το λιμάνι των Ποτιόλων και μέσω Συρακουσών γύρισε στην Πελοπόννησο. Τον ίδιο χρόνο παρευρέθηκε στους ολυμπιακούς αγώνες της 216ης Ολυμπιάδας30, όπου κυριολεκτικά αποθεώθηκε από τους Έλληνες, οι οποίοι τον θεωρούσαν χαμένο. Δυό ολόκληρα χρόνια έμεινε στην Αχαϊα τιμώμενος από όλους και τελικά επέστρεψε στην Ιωνία, όπου έμενε κυρίως στη Σμύρνη και την Έφεσο. Στην πόλη αυτή είδε μια συγκλονιστική ενόραση. Βαδίζοντας στο άλσος που περιβάλλει το γυμναστήριο της Εφέσου, με τη συνοδεία μαθητών και θαυμαστών του, το βλέμμα του βυθίστηκε στο δυτικόν ορίζοντα και η όψη του έδειχνε μεγάλη ταραχή
— ΠΑΙΕ ΤΟΝ ΤΥΡΑΝΝΟΝ, ΠΑΙΕ 31
άρχισε να φωνάζει σα νά ΄βλεπε κάποια σκηνή αόρατη στους άλλους.
— Ω ΑΝΔΡΕΣ, Ο ΓΑΡ ΤΥΡΑΝΝΟΣ ΑΠΕΣΦΑΚΤΑΙ ΤΗΜΕΡΟΝ. ΤΙ ΛΕΓΩ ΤΗΜΕΡΟΝ, ΑΡΤΙ ΝΗ ΤΗΝ ΑΘΗΝΑΝ, ΑΡΤΙ!32
είπε στους κατάπληκτους συνοδούς του.
Πράγματι σε τριάντα μέρες έφθασαν οι ειδήσεις από τη Ρώμη. Την ίδια μέρα και ώρα, που ο Απολλώνιος είδε αυτό το όραμα, δολοφονήθηκε στη Ρώμη ο Καίσαρας Δομιτιανός.
Κατά την περίοδο αυτή της ζωής του φαίνεται πως έγραψε τα πέντε βιβλία που του αποδίδονται: Τελεταί, Βίος Πυθαγόρου, Περί μαντείων και άστρων, Περί χρησμών και μαντείων, Διαθήκαι, που δεν έχουν διασωθεί, ενώ έφτασαν ως εμάς αρκετές επιστολές, από το πλήθος που είχε γράψει, παλαιότερα, σε φίλους και γνωστούς.
Κανείς δεν έμαθε πώς και πού πέθανε ο Απολλώνιος. Ο Δάμις, ο πρώτος βιογράφος του, δε γράφει τίποτα για το θάνατο του δασκάλου του. Τάφος του δεν βρέθηκε πουθενά. Άλλοι είπανε πως έγινε άφαντος στη Λίνδο και άλλοι πως ανελήφθη στον ουρανό από το ιερό της Δικτύννης στην Κρήτη. Όμως αργότερα εμφανίστηκε σε κάποιον νέο στα Τύανα. Το γεγονός είναι ότι πολλοί τον λάτρεψαν σαν θεό. Ο Καίσαρας Σεπτίμιος Σεβήρος είχε ιδιαίτερο προσωπικό του ιερό, όπου είχε τοποθετήσει τις εικόνες του Ορφέα, του Μωυσή, του Ιησού και του Απολλώνιου. Επί διακόσια και πλέον χρόνια μετά το θάνατό του οι άνθρωποι του απέδιδαν τιμές θεού. Έφθασε να τον τιμούν και να τον λατρεύουν ακόμα και χριστιανοί.
Η ειρηνική συνύπαρξη Απολλωνίου και Ιησού δεν κράτησε πολύ. Οι πρώτοι πατέρες της επισκοπικής εκκλησίας, που έγραψαν επί Διοκλητιανού, τον απέρριψαν. Ανάλογη όμως ήταν και η στάση των Εθνικών φιλοσόφων απέναντι στον Ιησού. Οπως έγραφε ο Ιεροκλής
— Εμείς, τον Απολλώνιο, μολονότι από νεαρά ηλικία έπραξε πολλά και θαυμαστά έργα δεν τον θεωρούμε θεό αλλά άνθρωπο, που είχε τη χάρη των θεών, ενώ εκείνοι (οι Χριστιανοί) τον Ιησού με τα λίγα θαύματα που έκανε τον θεωρούν θεό.
ενώ ο Ευνάπιος τον θεωρεί όχι φιλόσοφο αλλά κάτι το ενδιάμεσο ανθρώπου και θεού.
Από την αναγόρευση του Χριστιανισμού ως επίσημης θρησκείας του ρωμαϊκού κράτους εγκαινιάζεται συστηματική προσπάθεια να αμαυρωθεί η εικόνα του Απολλωνίου και αρχίζει ο απηνής διωγμός των πιστών του.
Ο Θείος Άνδρας πέρασε σαν ένα φωτεινό μετέωρο από τον δύοντα ουρανό της Αρχαιότητας, κινούμενος σε πολύ ανοιχτούς ορίζοντες, φτάνοντας από τα βάθη της Ινδικής ως τις εσχατιές της Δύσης και από τη Γαλατία ως τους καταρράκτες του Νείλου, διδάσκοντας τη γαλήνη και την παραμυθία μέσα από την άσκηση, την περισυλλογή, την αυτογνωσία, την εγκράτεια, την αρετή και τη σωφροσύνη. Ταυτόχρονα ο Απολλώνιος καταπολεμούσε την δουλική μίμηση ξένων ηθών και εθίμων, την τρυφή, τη βαρβαρότητα, τον ευδαιμονισμό και τον καταναλωτισμό, που είχαν κυριεύσει πολλούς ανθρώπους της εποχής του. Ήταν πατριώτης, σε μιαν εποχή που η πατρίδα του είχε ενσωματωθεί σε ένα απέραντο οικουμενικό κράτος και υπερασπιστής της μόρφωσης και της παράδοσης σε καιρούς γενικού εκπεσμού κάθε παρόμοιας αξίας. Ήταν απολύτως έντιμος, αρνούμενος να πάρει οποιαδήποτε αμοιβή, τόσο για τη διδασκαλία όσο και για τις άλλες προσφορές του, σε μια εποχή όπου μάγοι και αστρολόγοι θησαύριζαν και τέλος ήταν συνεπής με τις φιλοσοφικές αρχές του, όταν ο σύγχρονός του Σενέκας, που δίδασκε την εγκράτεια, την ολιγάρκεια και την αφιλοκέρδεια, ήταν ουσιαστικά ένας υποκριτής, που ζούσε στη χλιδή, δάνειζε με υπερβολικό τόκο και ήταν άφθαστος στις αυλικές δολοπλοκίες.
Αλλά η διδασκαλία του Απολλώνιου του Τυανέα, μολονότι βρισκόταν κοντά στο πνεύμα της εποχής του, δεν μπόρεσε να παρατείνει τη ζωή της αρχαίας θρησκείας, που δεν ανταποκρινόταν πια στις ανάγκες των ανθρώπων. Ο μεσογειακός κόσμος ήταν έτοιμος για τον θρίαμβο του Χριστιανισμού και για τον επερχόμενο Μεσαίωνα.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
- Αντρέ Μπονάρ Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός τομ. Γ’ σ. 388
- Ο Απολλώνιος γεννήθηκε το 16 ή το 18 της χρονολογίας μας, ήταν δηλαδή περίπου συνομήλικος του Παύλου (που γεννήθηκε το 15) και εικοσιδύο χρόνια νεότερος του Ιησού του Ναζωραίου (που γεννήθηκε το 6 πριν από τη χρονολογία μας).
- Το έτος 17 της χρονολογίας μας
- Τα Τύανα, πόλη της Καππαδοκίας ήταν λατρευτικό κέντρο της Κυβέλης από τα πανάρχαια χρόνια. Στις χετταϊκές επιγραφές η πόλη αναφέρεται ως Tuwanawa (ΤύFανα) και η θεά ως Kubaba (Κυβήβη = Κυβέλη)
- Απόλλωνα, μεταμόρφωσε αυτους τους άξεστους σε δέντρα, τουλάχιστον να θροϊζουν σαν κυπαρίσσια. (Όλες τις πληροφορίες για τον Απολλώνιο τις πήρα από το έργο του Φιλοστράτου Τα ες τον Τυανέα Απολλώνιον)
- Δε με συνοδεύουν σαν δούλες, άνθρωπέ μου, αλλά σαν δέσποινές μου
- Υπήρχαν δύο βασιλείς των Πάρθων με το όνομα αυτό. Ο πρώτος, τον οποίον γνώρισε ο Απολλώνιος, βασίλεψε από το 43 ως το 47. Αυτό επιβεβαιώνει ότι ο Απολλώνιος γεννήθηκε μεταξύ των ετών 16 και 18.
- Ο Αλέξανδρος συνδέθηκε με αληθινή φιλία με τον βραχμάνο ασκητή Καλιάνα, που έγινε γνωστός με το εξελληνισμένο του όνομα Καλανός. Η ελληνική επίδραση στις Ινδίες φαίνεται πως ήταν αρχαιότερη από την εισβολή του Αλέξανδρου στη χώρα, γιατί όταν εκείνος έφτασε εκεί σε συζητήσεις που είχε με τους βραχμάνες, διαπίστωσε πως ήταν ενήμεροι για τα κύρια φιλοσοφικά ρεύματα στην Ελλάδα.
- Ινδουιστές ασκητές, που εξακολουθούν να υφίστανται ως τις ημέρες μας. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς τους ονομάζουν γυμνοσοφιστές.
- Κοντά στο σημερινό Καράτσι
- Φιλοστρ. Δ’ 141 και 142
- ΑΡΜΟΝΙΑΣ ΣΤΑΣΙΑΖΟΥΣΗΣ ΔΕΙΣΘΑΙ. Η ρήση αυτή του Απολλώνιου θυμίζει την ηρακλείτεια ΚΑΤ’ ΕΡΙΝ ΓΙΓΝΟΝΤΑΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ.
- Ο Φιλόστρατος τα περιγράφει αλλιώς. Ότι ο Απολλώνιος προκάλεσε τον λιθοβολισμό του κυνικού φιλοσόφου, θεωρώντας τον φορέα της επιδημίας και ότι όταν αφαίρεσαν τον σωρό των λίθων βρήκαν στη θέση του φιλοσόφου ένα σκύλο. Οι σχολιαστές της έκδοσης του Κάκτου, πολύ εύστοχα θεωρούν ότι μόνο ο σκύλος λιθοβολήθηκε ενώ ο κυνικός απελάθηκε.
- Κατά την παράδοση ο Παλαμήδης πρόσθεσε στο ελληνικό αλφάβητο τα γράμματα Ξ,Ψ, Ω
- Το άδυτο βρισκόταν στη βόρεια ακτή της Λέσβου, όπου κατά τν παράδοση θάφτηκε το κεφάλι του Ορφέα, πουεξέβρασαν τα κύματα. Η λατρεία του Ορφέα ξεκίνησε αρχικά από τη Θράκη, από όπου κατάγεται ο ίδιος. Κατά την παράδοση ήταν γιος του Απόλλωνα, γεννήθηκε σε σπήλαιο, υπήρξε μαθητής του Μουσαίου και πήρε μέρος στην Αργοναυτική εκστρατεία. Οι περισσότεροι αρχαίοι συγγραφείς τον δέχονται ως ιστορικό πρόσωπο, μολονότι ο Ηρόδοτος αμφισβητεί την ιστορικότητά του και ο Αριστοτέλης την αρνείται.
- Ο Επιμενίδης ήταν Κρητικός ιεροφάντης, που αποκάθαρε την Αθήνα από το Κυλώνειον άγος. Κατά την παράδοση όταν ήταν νεαρός τον έστειλε ο πατέρας του να βρεί κάτι χαμένα πρόβατά τους κι αυτός μπαίνοντας σε ένα σπήλαιο κοιμήθηκε επί δεκα χρόνια.
- Συγκρίνοντας το περιστατικό αυτό με ανάλογες περιπτώσεις θεραπείας δαιμονισμένων από τον Ιησού τον Ναζωραίο, παρατηρούμε ότι εκείνος πετύχαινε τη θεραπεία εξορκίζοντας τους πάσχοντες εν ονόματι του Αγίου Πνεύματος, ενώ ο Απολλώνιος με την ήρεμη συζήτηση και τη δύναμη της υποβολής του, χωρίς να επικαλεσθεί υπερφυσικές δυνάμεις.
- Το έτος 54 της χρονολογίας μας
- Ο Μουσώνιος Ρούφος, στωικός φιλόσοφος, που έζησε το δεύτερο μισό του 1ου αιώνα, ονομάστηκε από πολλούς «Ρωμαίος Σωκράτης». Δίδαξε στα ελληνικά αλλά δεν του αποδίδεται η συγγραφή κάποιου συγκεκριμένου έργου. Στο Ανθολόγιο του Στοβαίου διασώθηκε τμήμα της φιλοσοφίας του Μουσώνιου. Αξιοσημείωτη είναι η στάση του Μουσώνιου απέναντι στο γάμο, τις σαρκικές σχέσεις και στης γυναίκες, τελείως διαφορετική και πολύ πιο ανθρώπινη και και ορθολογιστική από τη σταση του Παύλου. Ο Μουσώνιος, μολονότι βλέπει τη σφαίρα δραστηριότητας των γυναικών διαφορετική από εκείνη των ανδρών, δεν δέχεται ότι η γυναίκα είναι κατά οιονδήποτε τρόπο κατώτερη από τον άνδρα ή ότι πρέπει να δυναστεύεται από αυτόν ή να υποτάσσεται σ’ αυτόν [GΕΜSC σ. 153]. Κατά τον Μουσώνιο στο γάμο «πρέπει να υπάρχει τέλεια συντροφικότητα και αμοιβαία αγάπη μεταξύ των συζύγων», στην αρρώστεια και στην υγεία. ‘Όλοι οι άνθρωποι θεωρούν την αγάπη των δύο συζύγων ως την ανώτερη μορφή αγάπης». Οι έγγαμοι άνδρες που μοιχεύονται, κάνουν το ίδιο κακό με τις έγγαμες γυναίκες και είναι απαράδεκτο να έχουν σαρκικες σχέσεις με τις νεαρές δούλες τους. Ο γάμος είναι θαυμάσιο πράγμα. Ακόμα κι ένας φιλόσοφος πρέπει να τον δέχεται ευχαρίστως. Τα κορίτσια πρέπει να εκπαιδεύονται στον ίδιο βαθμό με τα αγόρια και να είναι ικανά να διδαχτούν ως και τη φιλοσοφία.
- Φίλε μου, νομίζεις ότι για μορφωμένους ανθρώπους υπάρχει πιο ευχάριστο θέαμα από ένα βασιλιά που ασχημονεί;
- Σουητώνιος Βίοι 12 Καισάρων – Νέρων 27.
- Πήγαινε όπου θέλεις. Είσαι πολύ ισχυρότερος για να εξουσιάζεσαι από μένα
- Οι επαφές της Ν. και ΝΑ Ισπανίας με την Ελλάδα χρονολογούνται από τη μινωική εποχή. Η Ταρτησσός φαίνεται πως υπήρξε αποικία μινωικών Κρητών. Στο ιβηρικό αλφάβητο διασώθηκαν σημεία της Γραμμικής Α. Η Ταρτησσός έως την καταστροφή της από τους Καρχηδόνιους διατηρούσε στενές επαφές με τις ελληνικές πόλεις. Σπουδαίες ελληνικές αποικίες ήταν η Ελίκη (Elche), η Ζακάνθη (Saguntum) η Ταρρακών (Tarragona), το Εμπορείον (Amburias) και η Ρόδη (Rosas). Μέχρι σήμερα επιζεί η ανάμνηση των σχέσεων με τους Ελληνες και υφίσταται δραστήριος Σύλλογος των απογόνων των Ελλήνων αποίκων, που οργανώνει κάθε χρόνο γιορτές στην πόλη Ελτσε (Ελίκη).
- Δεν έγινες ιδιοκτήτης αλλά ιδιοκτησία αυτού του σπιτιού.
- Ναι αλλά ήταν ο Ηρακλής. Εσένα, βρε κάθαρμα, ποιά είναι η αρετή σου; Εσύ το μόνο που θα κατωρθώσεις είναι να σκάσεις από το φαϊ
- Τους Έλληνες που ο Νέρων ελευθέρωσε παίζοντας εσύ τους υποδούλωσες σοβαρευόμενος
- Γύρω στο 87 της χρονολογίας μας
- Ο Απολλώνιος χρησιμοποιεί για τον Δομιτιανό τον ίδιο χαρακτηρισμό που χρησιμοποίησε ο Παύλος για τον Νέρωνα.
- Φιλοστρ. Θ’ 326
- Το έτος 94
- Χτύπα τον τύραννο, χτύπα
- Αγαπητοί μου σήμερα έσφαξαν τον τύραννο. Τι λέω σήμερα, αυτή τη στιγμή. Μα την Αθηνά, αυτή τη στιγμή.
