24.5.15

Εκ κακού κόρακος κακόν ωόν

Αρχαία παροιμία.

Σημαίνει: από κακό κοράκι βγαίνει κακό αβγό/ από κακό πρόγονο βγαίνει κακός απόγονος/ από κακό δάσκαλο βγαίνει κακός μαθητής.

Η αντίστοιχη νεοελληνική φράση είναι: «το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει», αλλά με την κακή  έννοια.

Η προέλευση της φράσης έχει ενδιαφέρον:

Ο Κόρακας ή Κόραξ ο Συρακούσιος  (αρχές 5ου αι. π. Χ.)  θεωρείται από τους θεμελιωτές της ρητορικής τέχνης. Καταγόταν από τις Συρακούσες και  διετέλεσε και σύμβουλος του Τυράννου Ιέρωνος.

Ένας από τους μαθητές του  ήταν ο Τεισίας (ή Τισίας). Ο Τεισίας είχε πλησιάσει τον Κόρακα για να του μάθει τη ρητορική τέχνη, αλλά επειδή δεν είχε λεφτά, συμφώνησε να πληρώσει το δάσκαλό του μόλις θα κέρδιζε την πρώτη του δίκη.

Ο Τεισίας μετά από τετράχρονη (;) μαθητεία δίπλα στον Κόρακα, έγινε άριστος γνώστης της ρητορικής. O καιρός όμως περνούσε και δεν αναλάμβανε καμιά δίκη αποφεύγοντας έτσι την πληρωμή των διδάκτρων.

Απηυδισμένος ο Κόρακας, τον πήγε στα δικαστήρια για να διεκδικήσει την αμοιβή του.

Στο δικαστήριο ο Κόρακας υποστήριξε ότι:
«Κύριοι δικαστές ο μαθητής μου πρέπει οπωσδήποτε να μου πληρώσει τα δίδακτρα που μου οφείλει, όποια κι αν θα είναι η απόφασή σας. Αν μεν με δικαιώσετε, πρέπει να με πληρώσει για να εκτελεσθεί η δικαστική απόφαση. Αν όμως δεν δικαιώσετε εμένα αλλά εκείνον, τότε ο μαθητής μου κερδίζει την πρώτη του δίκη, αποδεικνύεται η καλή του κατάρτιση και η δική μου καλή διδασκαλία και πρέπει να με πληρώσει για να τηρήσει τη συμφωνία μας».

Σε αυτή την τοποθέτηση, ο Τεισίας απάντησε ως εξής:
«Κύριοι δικαστές εγώ δεν έχω καμιά υποχρέωση πληρωμής, όποια και αν είναι η απόφασή σας. Αν μεν με δικαιώσετε, για να εφαρμοστεί η απόφασή σας, αν δε δεν με δικαιώσετε, γιατί τότε δεν θα έχω κερδίσει ακόμα την πρώτη μου δίκη και επομένως, κατά τη συμφωνία μας, δεν έχω ακόμα υποχρέωση καταβολής της αμοιβής».

Οι δικαστές συνεδρίασαν για πολλές ώρες, αλλά δεν μπόρεσαν να καταλήξουν σε καμία απόφαση. Η δίκη αναβλήθηκε για να μην επαναληφθεί ποτέ.
Τότε ειπώθηκε η φράση «ἐκ κακοῦ κόρακος, κακόν ᾠόν».

Προφανώς γίνεται λογοπαίγνιο με το όνομα του Κόρακος, ενώ σύμφωνα με μια εκδοχή, στη διάλεκτο των Συρακουσίων «Τισίας» σήμαινε κάργα (αυτό κάνει το λογοπαίγνιο ακόμα καλύτερο αλλά δεν μπορώ να το επαληθεύσω).

Η ιστορία αυτή -γνωστή και ως Κοράκειος μύθος- κινείται στα όρια του θρύλου. Η ιστορικότητα των δύο προσώπων του Κόρακα και του Τεισία δεν είναι τεκμηριωμένη παρόλο που μνημονεύονται από μεταγενέστερους συγγραφείς συμπεριλαμβανομένου του Πλάτωνος.

Ο Τεισίας αν και κακοπληρωτής, στη συνέχεια διακρίθηκε ως ρήτωρ. Μεταξύ άλλων έγραψε το πρώτο εγχειρίδιο ρητορικής (που δεν σώζεται) και λέγεται ότι ήταν δάσκαλος του Ισοκράτη.


11.5.15

...και του Μπογιατζή ο κόπανος

Πώς βγήκε η φράση "Τα μυαλά σου και μια λίρα και του Μπογιατζή ο κόπανος";

Ιδού η προέλευση:

Τ​​ην εποχή της Τουρκοκρατίας υπήρχε στην Αθήνα ένας Αλβανός φοροεισπράκτορας (χάρατζης), που γύριζε στα σπίτια των Χριστιανών και μάζευε τον καθιερωμένο κεφαλικό φόρο.
Το όνομά του ήταν Κιουλάκ Βογιατζή.

Ήταν δύο μέτρα ψηλός και το πρόσωπο του ήταν κατάμαυρο και βλογιοκομμένο. 

άσχετος Αλβανός κουμπουροφόρος
Ο λόρδος Βύρων που τον συνάντησε, γράφει ότι έμοιαζε σαν δαίμονας, που ξεπήδησε από την κόλαση και ότι τα παιδιά πάθαιναν πανικό, όταν τον αντίκριζαν.

Ο Κιουλάκ Βογιατζή κρατούσε πάντοτε στα χέρια του  ένα κοντόχοντρο κόπανο (ρόπαλο) και με αυτόν απειλούσε τους χριστιανούς ότι θα τους σπάσει το κεφάλι, αν δεν του έδιναν μια χρυσή λίρα ή δύο φλουριά, όπως απαιτούσε ο κεφαλικός φόρος κάθε έξι μήνες.

Ο φοβερός αυτός  Αλβανός όμως ήταν κατά τα άλλα ηλίθιος και δεν μπορούσε να ξεχωρίσει τα διάφορα νομίσματα της εποχής εκείνης. Έτσι, πολλοί Έλληνες που δεν είχαν να πληρώσουν, του έδιναν μερικές μπρούτζινες δεκάρες, που τις γυάλιζαν προηγούμενα, για να φαίνονται χρυσές και ξεμπέρδευαν.

Από τότε, λοιπόν, έμεινε η φράση «Τα μυαλά σου και μια λίρα και του μπογιατζή ο κόπανος», που τη λέμε συνήθως για τους ελαφρόμυαλους. Μπογιατζής δεν ήταν άλλος από τον Κιουλάκ Βογιατζή με τον κόπανό του.

Σε σχέση με άλλες παρατραβηγμένες (έως εξωφρενικές) εξηγήσεις για την προέλευση παροιμιών που κυκλοφορούν στο Internet, αυτή εδώ είναι σωστή.