Κακό χερόβολο

Στο Γνωμικολογικόν  περιέχονται πάνω από 800 παροιμίες. Αρχικά, ακολούθησα τον κανόνα να βάζω μόνο παροιμίες που είναι πολύ γνωστές και ακόμα εν χρήσει, αλλά με τον καιρό, καθώς η βάση δεδομένων εμπλουτίζεται, αναπόφευκτα παρουσιάζονται και παροιμίες που δεν είναι παγκοίνως γνωστές ούτε συνηθισμένες.
Μια από αυτές είναι και η παροιμία «Και συ κακό χερόβολο κι εγώ κακό δεμάτι». Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν την ήξερα αυτήν την παροιμία πριν το Γνωμικολογικόν, αλλά μου άρεσε σαν φράση και την έβαλα.
Είναι μια παροιμία που χρησιμοποιείται σπάνια. Και ακόμα πιο σπάνια, χρησιμοποιείται σωστά.

Μια μικρή έρευνα στο Διαδίκτυο έδειξε ότι κάποιες φορές η παροιμία χρησιμοποιείται με τις εξής έννοιες (όλες λάθος): "και συ κι εγώ έχουμε προβλήματα/είμαστε δυστυχείς", "και συ κι εγώ δεν κάνουμε σωστή δουλειά", "μισή ντροπή δική μου-μισή ντροπή δική σου"(!). Επαναλαμβάνω ότι όλες αυτές οι ερμηνείες είναι λάθος!

Προτού μιλήσουμε για τη σωστή χρήση της φράσης, λίγα λόγια για την προέλευσή της. Στο blog http://www.lavanitsa.gr/page23.php βρήκα μια εξήγηση για την προέλευση της φράσης που είναι -καταρχήν- κατατοπιστική:

[οι γεωργοί] με το δρεπάνι στο  δεξί χέρι χώριζαν τα στάχυα σε χέρια, τα έπιαναν με το αριστερό, τα ΄κόβαν με το δρεπάνι που κρατούσαν στο δεξί χέρι και άφηναν κάτω τις χεριές με τα στάχυα προς την αυτή φορά. Με πέντε χεριές περίπου φτιάχνεται ένα χερόβολο. Άμα τα χερόβολα δεν ήταν σωστά,  αυτός που τα έδενε, δεν θα τα έκανε καλά δεμάτια.  Έτσι επικράτησε η παροιμία «Εσείς κακό χερόβολο και εμείς κακό δεμάτι»
... Το δεμάτι έχει πάλι 4-5 χερόβολα, προσέχοντας πάντα τα στάχυα να είναι προς την ίδια  κατεύθυνση. 

Αυτό το απόσπασμα, που δίνει όντως μια λογική και αληθοφανή εξήγηση για την προέλευση της φράσης,  παραπέμπει στην ερμηνεία: "και συ δεν δουλεύεις σωστά  -γι’ αυτό- κι εγώ δεν δουλεύω σωστά." Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι αυτή η έννοια με την οποία χρησιμοποιείται η παροιμία. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που η προέλευση μιας παροιμίας δεν αντιστοιχεί με το μετέπειτα πεδίο εφαρμογής της (συμπτωματικά το προηγούμενο post για το "εξώλης και προώλης" είναι ένα άλλο καλό παράδειγμα αυτής της αναντιστοιχίας). 
Η σωστή ερμηνεία της παροιμίας είναι: «και εσύ είσαι σκληρός και δύσκολος, αλλά κι εγώ είμαι σκληρός και δύσκολος». Με αυτήν την έννοια, χρησιμοποιείται σε αντιπαραθέσεις στις οποίες οι δυο πλευρές φαίνεται να είναι ανυποχώρητες και αποφασισμένες να φτάσουν στα άκρα.

Παραθέτω και ένα παράδειγμα (από επιστολή στον "Ριζοσπάστη", 22-1-95):

Μα κάποτε αυτή τη "μεγαλοψυχία" που δείχνετε απέναντι στους ασφαλισμένους του ΙΚΑ θα σας την ανταποδώσουν. Και τότε θα θυμηθείτε τη λαϊκή παροιμία που θα βροντοφωνάξουν όλοι οι εργαζόμενοι και συνταξιούχοι. "Εσείς κακό χερόβολο κι εμείς κακό δεμάτι".