Ου νέμεσις...

Πρόσθεσα ένα Ομηρικό στίχο στο Γνωμικολογικόν τελευταία:

Ου Νέμεσις Τρώας και ευκνήμιδας Αχαιούς
τοιήδ' αμφί γυναικί πολύν χρόνον άλγεα πάσχειν.
Αινώς αθανάτησι θεής εις ώπα έοικεν

Και η απόδοσή του: δεν είναι κατηγόρια, όχι, για πλάσμα σαν κι αυτή /τόσο καιρό που σφάζουνται οι Αχαιοί  κι οι Τρώες./Αλήθεια, αθάνατη θεά λες κι είναι σαν τη βλέπεις.

Πρόκειται για έκφραση θαυμασμού από τους πρεσβύτερους Τρώες, όταν είδαν την Ωραία Ελένη και ανεφώνησαν αυτό το ιστορικό «ου νέμεσις» που στα νεοελληνικά θα μπορούσε να αποδοθεί: «χαλάλι, για τέτοια γκομενάρα».

Η φράση «ου νέμεσις» ήταν σε χρήση και στα νεότερα χρόνια. Προσωπικά, θυμάμαι ένα φίλο του πατέρα μου να τη χρησιμοποιεί σαν έκφραση θαυμασμού προς μια ωραιοτάτη κυρία... Μου είχε κάνει εντύπωση τότε. Άλλες εποχές.
Αυτά πριν μερικές δεκαετίες. Σήμερα δεν νομίζω ότι τη χρησιμοποιεί κανείς. Ούτε κι εγω τη θυμόμουν παρόλο που μου ήταν οικεία όταν την ξαναείδα.

Υπάρχει και ένα πολύ χαρακτηριστικό στιγμιότυπο στη Βυζαντινή Ιστορία σχετικά, που αφορά την Μαρία Σκλήραινα.

Η εν λόγω Μαρία Σκλήραινα ήταν ερωμένη του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου Θ’ του Μονομάχου. Ο Μονομάχος ήταν παντρεμένος με την αυτοκράτειρα Ζωή και είχε αναρριχηθεί στο θρόνο χάρη σ’ αυτό το γάμο με τη δημοφιλή Ζωή, απόγονο της θρυλικής Μακεδονικής δυναστείας. Ο Μονομάχος -σύμφωνα με μια εκστατική περιγραφή του Μιχαήλ Ψελλού- ήταν πολύ ωραίος άντρας και μεγάλος γυναικάς.
Όταν παντρεύτηκε τη Ζωή και έγινε αυτοκράτορας, έφερε στο παλάτι και την ερωμένη του τη Μαρία Σκλήραινα, που ήταν και ανιψιά της πρώην γυναίκας του. Με την ανοχή της Ζωής, έδωσε στην αγαπημένη του τίτλους («Σεβαστή») και αξιώματα. Όλη αυτή η κατάσταση είχε προκαλέσει μέγα σκάνδαλο, ακόμα και μια μικρή εξέγερση, στην Πόλη.

Η Μαρία Σκλήραινα ήταν προφανώς καλλονή. Όταν ένας μάγκας της Πόλης την είδε σε κάποια τελετή, αναφώνησε αυτό το ομηρικό «ου νέμεσις», που θεωρήθηκε άκρως πετυχημένο και έμεινε ιστορικό.

Στους Βυζαντινολόγους (Ράνσιμαν, Αλβερέρ και σε όλους γενικά) αρέσει πολύ αυτό το περιστατικό. Το θεωρούν σαν ένδειξη ότι τα έπη του Ομήρου ήταν γνωστά και οικεία στους Έλληνες της Βυζαντινής περιόδου, ακόμα και στον απλό λαό. Είναι επίσης μια ένδειξη για το πολιτισμικό επίπεδο της εποχής.

Προσωπικά έχω τις επιφυλάξεις μου. Το να χρησιμοποιείς μια φράση δε σημαίνει ότι είσαι γνώστης του συνόλου του έργου. Όταν σήμερα λέμε «έπεα πτερόεντα» δεν σημαίνει ότι ξέρουμε τον Όμηρο απέξω κι ανακατωτά.

Πάντως είναι αλήθεια ότι η λίγο μεταγενέστερη ιστορικός Άννα η Κομνηνή χρησιμοποιεί πολλά εδάφια από τον Όμηρο, χωρίς να μπαίνει στον κόπο να τα επεξηγεί, πράγμα που δηλώνει ότι το αναγνωστικό της κοινό πρέπει να ήταν εξοικειωμένο με τα κείμενα αυτά.

Για την ιστορία, Ο Κωνσταντίνος Θ’ που δεν έκανε παιδιά με την 65χρονη Ζωή, έκανε μια κόρη με τη Σκλήραινα, την Αναστασία, που παντρεύτηκε τον τσάρο του Κιέβου και έκανε ένα γιο, τον μετέπειτα τσάρο Βλαδίμηρο Β’ τον Μονομάχο.

 Ου νέμεσις λοιπόν.