Καθόλου "Χαμένα στη Μετάφραση"

Ένα μικρό σχόλιο (και μια μικρή απόδειξη) για τη διαχρονικότητα της Ελληνικής Γλώσσας:

Από τα σχεδόν 12.500 γνωμικά στο Γνωμικολογικόν τα 590 είναι Αρχαία Γνωμικά.

Από αυτά μόνο τα 230 περίπου συνοδεύονται από μετάφραση.  Ένα ποσοστό δηλαδή κάτω από το 40%. Τα υπόλοιπα δεν χρειάστηκε να μεταφραστούν γιατί είναι εύκολα κατανοητά από το μέσο Έλληνα αναγνώστη.

Αλλά και σε πολλά από αυτά που έχουν μετάφραση, αυτή θα μπορούσε να παραληφθεί. Τα γνωμικά που συνοδεύονται από μετάφραση, χωρίς  αυτή να πολυχρειάζεται, εμπίπτουν σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες:

• Κάποια ήταν σχετικά εύκολα, αλλά μεταφράστηκαν καλού-κακού (π.χ."σκιάς όναρ άνθρωπος" ή το "μη είναι βασιλικήν ατραπόν επί γεωμετρίαν")
• Κάποια άλλα -ιδίως της προκλασικής εποχής (Όμηρος, Ησίοδος κ.λπ.) έχουν μεν δύσκολες λέξεις, αλλά θα μπορούσαν να μείνουν χωρίς μετάφραση επειδή χρησιμοποιούνται ως έχουν (π.χ. "παρά θιν' αλός")
• Κάποια άλλα μεταφράζονται περισσότερο για να εξασφαλισθεί ότι δεν θα αποδοθεί λάθος το νόημα, παρά επειδή παρουσιάζουν γλωσσικές δυσκολίες (π.χ. "Αθλίας, παρ’ αθλίου, δι’ Αθλίου προς άθλιο.", "Αργυραίς λόγχαις μάχου και πάντων κρατήσεις".)

   
Τελικά εκτιμώ ότι η μετάφραση ήταν επιβεβλημένη μόνο για καμιά τριανταριά (!) από τα Αρχαία Γνωμικά. Αλλά και πάλι, τα περισσότερα από αυτά θα ήταν εύκολα κατανοητά με τη γνώση ελάχιστων λέξεων που ίσως να μην είναι ευρέως γνωστές (όπως π.χ. βροτός=θνητός, χρήματα=πράγματα κ.ά)

Προσωπικά, πάντα με γοήτευε αυτή η απίστευτη διαχρονικότητα της ελληνικής γλώσσας. Είναι μοναδικό φαινόμενο μια γλώσσα να μιλιέται, να γράφεται και να εξελίσσεται επί 3000 χρόνια (και βάλε...). Αισθάνομαι υπερήφανος.

Παροιμίες. Demographics

Τις τελευταίες μέρες πρόσθεσα πάνω από 100 παροιμίες στο Γνωμικολογικόν. Έτσι ο αριθμός των Ελληνικών Παροιμιών έφτασε αισίως τις 825. Δεν συνυπολογίζονται οι Παροιμιακές Φράσεις (είναι γύρω στις 540)  ούτε οι Ξένες Παροιμίες (που είναι γύρω στις 370). Ανάμεσα στις ξένες είναι αρκετές που υπάρχουν και στα ελληνικά, αλλά δεν τις υπολογίζω στις 825 ελληνικές, όπως, για παράδειγμα η παροιμία  "όταν λείπει η γάτα χορεύουν τα ποντίκια".

Όσον αφορά τον αριθμό των ελληνικών παροιμιών, προσεγγίζουμε το ανώτατο όριο. Σίγουρα θα υπάρξουν μερικές ακόμα παροιμίες που θα προστεθούν, αλλά δεν πιστεύω πως ο αριθμός τους θα ξεπεράσει τελικά τις 850. Θυμίζω ότι δεν συμπεριλαμβάνονται στο Γνωμικολογικόν παροιμίες που χρησιμοποιούνται μόνο τοπικά -με ελάχιστες εξαιρέσεις. 

Από τις 825, υπολογίζω ότι γύρω στις 600 είναι σε χρήση. Δεν είναι και λίγες.

Κάποια μικρή στατιστική ανάλυση για τη συχνότητα των λέξεων που εμφανίζονται στο σύνολο των ελληνικών παροιμιών:

Οι πιο συνηθισμένες λέξεις που εμφανίζονται στις ελληνικές παροιμίες είναι οι λέξεις "κώλος" και "γάιδαρος" (ή γαϊδούρι) .Απαντώνται σε 23 και σε 22 παροιμίες αντίστοιχα.
Ακολουθούν οι λέξεις "παπάς" και "παιδί". Η καθεμία από αυτές εμφανίζεται σε 20 παροιμίες.
Έπονται οι λέξεις "γέρος", "φτώχεια", "παντρειά-παντρεύω", "Γιάννης", που η καθεμιά τους αναφέρεται σε 17 παροιμίες. Η λέξη "δουλειά" αναφέρεται σε 16 παροιμίες.
Ο "θεός" υπάρχει σε 15 παροιμίες και ο "διάβολος" (συνηθέστερα ως  "διάολος") σε 10.

Ο "λύκος" εμφανίζεται σε 14 παροιμίες. Σε 14 εμφανίζεται και ο "σκύλος" Άλλα δημοφιλή ζώα: "αλεπού" (8), "γουρούνι" (7), "κότα" (7), "κόκορας" (4), αρνί (7), "λαγός" (5), "κατσικα" (5), "βόδι" (5).
Πολλές παροιμίες αναφέρονται σε μήνες. Ο "Μάης" είναι σε 11, ο "Αύγουστος" σε 8 , ο "Μάρτης" σε 7 κ.λπ.
Το ρήμα "χέζω" σε διάφορες ρηματικές μορφές  (χέσε, χεσμένος κ.ά) απαντάται 15 φορές. Το "κλάνω" και τα διάφορα παράγωγά του (μαζί και οι πορδές) 11 φορές. Τα "σκατά" 11 φορές.

Τελειώνοντας, μερικές ακόμα λέξεις με υψηλή συχνότητα: νύφη (13), φαΐ (12), γάμος (12), αγάπη (11), σπίτι (12), καιρός (10), στραβός-γκαβός (10), γύφτος (9), λόγος (10), ψωμί (10), πείνα (9), βρακιά (9), κρασί (8), γείτονας (9), ήλιος (9), γιος (8), γριά (8).

 Τελικά οι πρόγονοί μας (ελάχιστες παροιμίες έχουν ηλικία μικρότερη από 100 χρόνια) είχαν κάποιες ενδιαφέρουσες εμμονές με παπάδες, Γιάννηδες, γαϊδάρους (με το συμπάθειο), κώλους (ξανά, με το συμπάθειο), με  γριές, λύκους, αλεπούδες, οικιακά ζώα, γύφτους και άλλα τέτοια γραφικά.

Κακό χερόβολο

Στο Γνωμικολογικόν  περιέχονται πάνω από 800 παροιμίες. Αρχικά, ακολούθησα τον κανόνα να βάζω μόνο παροιμίες που είναι πολύ γνωστές και ακόμα εν χρήσει, αλλά με τον καιρό, καθώς η βάση δεδομένων εμπλουτίζεται, αναπόφευκτα παρουσιάζονται και παροιμίες που δεν είναι παγκοίνως γνωστές ούτε συνηθισμένες.
Μια από αυτές είναι και η παροιμία «Και συ κακό χερόβολο κι εγώ κακό δεμάτι». Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν την ήξερα αυτήν την παροιμία πριν το Γνωμικολογικόν, αλλά μου άρεσε σαν φράση και την έβαλα.
Είναι μια παροιμία που χρησιμοποιείται σπάνια. Και ακόμα πιο σπάνια, χρησιμοποιείται σωστά.

Μια μικρή έρευνα στο Διαδίκτυο έδειξε ότι κάποιες φορές η παροιμία χρησιμοποιείται με τις εξής έννοιες (όλες λάθος): "και συ κι εγώ έχουμε προβλήματα/είμαστε δυστυχείς", "και συ κι εγώ δεν κάνουμε σωστή δουλειά", "μισή ντροπή δική μου-μισή ντροπή δική σου"(!). Επαναλαμβάνω ότι όλες αυτές οι ερμηνείες είναι λάθος!

Προτού μιλήσουμε για τη σωστή χρήση της φράσης, λίγα λόγια για την προέλευσή της. Στο blog http://www.lavanitsa.gr/page23.php βρήκα μια εξήγηση για την προέλευση της φράσης που είναι -καταρχήν- κατατοπιστική:

[οι γεωργοί] με το δρεπάνι στο  δεξί χέρι χώριζαν τα στάχυα σε χέρια, τα έπιαναν με το αριστερό, τα ΄κόβαν με το δρεπάνι που κρατούσαν στο δεξί χέρι και άφηναν κάτω τις χεριές με τα στάχυα προς την αυτή φορά. Με πέντε χεριές περίπου φτιάχνεται ένα χερόβολο. Άμα τα χερόβολα δεν ήταν σωστά,  αυτός που τα έδενε, δεν θα τα έκανε καλά δεμάτια.  Έτσι επικράτησε η παροιμία «Εσείς κακό χερόβολο και εμείς κακό δεμάτι»
... Το δεμάτι έχει πάλι 4-5 χερόβολα, προσέχοντας πάντα τα στάχυα να είναι προς την ίδια  κατεύθυνση. 

Αυτό το απόσπασμα, που δίνει όντως μια λογική και αληθοφανή εξήγηση για την προέλευση της φράσης,  παραπέμπει στην ερμηνεία: "και συ δεν δουλεύεις σωστά  -γι’ αυτό- κι εγώ δεν δουλεύω σωστά." Παρ’ όλα αυτά, δεν είναι αυτή η έννοια με την οποία χρησιμοποιείται η παροιμία. Δεν είναι άλλωστε η πρώτη φορά που η προέλευση μιας παροιμίας δεν αντιστοιχεί με το μετέπειτα πεδίο εφαρμογής της (συμπτωματικά το προηγούμενο post για το "εξώλης και προώλης" είναι ένα άλλο καλό παράδειγμα αυτής της αναντιστοιχίας). 
Η σωστή ερμηνεία της παροιμίας είναι: «και εσύ είσαι σκληρός και δύσκολος, αλλά κι εγώ είμαι σκληρός και δύσκολος». Με αυτήν την έννοια, χρησιμοποιείται σε αντιπαραθέσεις στις οποίες οι δυο πλευρές φαίνεται να είναι ανυποχώρητες και αποφασισμένες να φτάσουν στα άκρα.

Παραθέτω και ένα παράδειγμα (από επιστολή στον "Ριζοσπάστη", 22-1-95):

Μα κάποτε αυτή τη "μεγαλοψυχία" που δείχνετε απέναντι στους ασφαλισμένους του ΙΚΑ θα σας την ανταποδώσουν. Και τότε θα θυμηθείτε τη λαϊκή παροιμία που θα βροντοφωνάξουν όλοι οι εργαζόμενοι και συνταξιούχοι. "Εσείς κακό χερόβολο κι εμείς κακό δεμάτι".

Εξώλης και προώλης

Λίγα λόγια γι’ αυτήν την παροιμιακή φράση:

Καταρχήν η σωστή ορθογραφία είναι αυτή: "Εξώλης και προώλης". Θα φανεί στη συνέχεια γιατί.

Όσον αφορά τη σημασία της: Είναι παροιμιακή φράση με επιρρηματική λειτουργία και χρησιμοποιείται για να χαρακτηρίσει πρόσωπο ανήθικο, διεφθαρμένο και με μη αποδεκτή σεξουαλική ηθική (προσπαθώ να το διατυπώσω κομψά). Η φράση χρησιμοποιείται πάντα για γυναίκες. Η χρήση της για χαρακτηρισμό άντρα είναι λάθος (συγγνώμην αν αυτό δεν είναι pοlitically correct, αλλά έτσι είναι η φράση, τι να κάνουμε).

Όσον αφορά την προέλευση και την ετυμολογία της: Η φράση είναι αρχαία αλλά δεν είχε την ίδια σημασία. Οι λέξεις που την αποτελούν είναι επίθετα, προερχόμενα από τις προθέσεις εξ και προ, καθώς και από θέμα του ρήματος όλλυμι «καταστρέφω, αφανίζω, διαφθείρω».
Η πρώτη γνωστή χρήση των επιθέτων αυτών γίνεται στη φράση του Δημοσθένη: «εἰ δ΄ ἄρ΄ ἔχουσιν ἀνιάτως͵ τούτους μὲν αὐτοὺς καθ΄ ἑαυτοὺς ἐξώλεις καὶ προώλεις ἐν γῇ καὶ θαλάττῃ ποιήσατε » (αν αυτοί [οι οπαδοί του Φιλίππου] δεν αλλάζουν γνώμη, να τους καταστρέψετε [εσείς, οι θεοί] τέλεια και ολοκληρωτικά).
Επίσης υπάρχει σε παράθεμα  του σοφιστή του 2ου μ.Χ. αιώνα  Κλαυδίου Αιλιανού: αλλ΄ εξώλης και προώλης προπηλακισθείς ες κόρακας ώχετο.
Η σημερινή σημασία της φράσης και ο περιορισμός της στο θηλυκό γένος έχει την αφετηρία της στη βυζαντινή περίοδο και στο έθιμο της διαπόμπευσης όσων γυναικών είχαν διαπράξει μοιχεία ή ασκούσαν πορνεία. Οι λέξεις εξώλης και προώλης συνδέθηκαν με την απώλεια (που προέρχεται από το ίδιο ρήμα) και απέκτησαν άλλο πεδίο αναφοράς.

πλαγκτόν

 Δανείζομαι το παρακάτω κείμενο από το διαδικτυακό περιοδικό 24 γράμματα σχετικά με τη χρήση και την προέλευση της λέξης "πλαγκτόν".

Παρουσίαση με λίγα λόγια: Δαιμόνιος τηλεοπτικός ρεπόρτερ απεφάνθη: “το πλαγκτόν είναι μία ξένη λέξη, που καθιερώθηκε στη χώρα μας, επειδή έτσι ονομάζεται ένας ήρωας από τη σειρά του Μπομπ Σφουγγαράκη”. Με την ελπίδα ότι θα περιοριστούν τέτοια “μαργαριτάρια”, ας ξεκαθαρίσουμε ορισμένα πράγματα :

Η ελληνική λέξη το πλαγκτόν (γεν: του πλαγκτού, δίχως πληθυντικό) είναι το ουδέτερο του επιθέτου της αρχαίας ελληνικής λέξης πλαγκτός (< πλάζομαι < πλανώμαι) και σημαίνει “ο περιπλανώμενος”, “ο φερόμενος εδώ και εκεί”.
Μάλιστα, στα Αρχαία Ελληνικά απαντάται και η λέξη η πλαγκτοσύνη (: περιπλάνηση), ομόρριζα: πλήττω, πλήγμα, πληγή και πιθ. Συμπληγάδες. Μόνο και μόνο από τη σημασία της λέξης καταλαβαίνουμε ότι ως πλαγκτόν, ή ως plankton, δηλώνεται το σύνολο των εμβίων οργανισμών, φυτικών και ζωικών, οι οποίοι πλέουν παθητικά εντός των υδάτων και παρασύρονται από τα ρεύματα. Το πλαγκτόν είναι η βασική τροφή των ψαριών και τροφοδοτεί ασταμάτητα όλους τους υδρόβιους οργανισμούς.
Για την Ιστορία της λέξης αναφέρουμε ότι πρώτος που καταγράφει την ύπαρξη του αόρατου, δια γυμνού οφθαλμού, πλαγκτού είναι ο Ολλανδός Anton van Leewenhoek, το 1676, όταν έκανε την πρώτη μικροσκοπική ανάλυση ύδατος. Παρατήρησε κάτι «περίεργα κινούμενα σχήματα» αλλά ούτε και ο ίδιος μπορούσε να υποπτευτεί τη σημασία τους στην τροφική αλυσίδα. Διακόσια χρόνια, αργότερα, ο Γερμανός Victor Hensen (1835-1924), ο ίδιος θα πλάσει και τη λέξη οικολογία, θα δανειστεί μία ελληνική λέξη για να αποκαλέσει αυτά τα «περίεργα σχήματα» ως plankton.
Στην Ελληνική Γλώσσα θα φτάσει ως αντιδάνειο.

Hunter Thompson - κάποιοι κανόνες

Ο Hunter Thompson (1927-2005) υπήρξε ένας αιρετικός Αμερικανός συγγραφέας που έγραψε το "Fear and Loathing in Las Vegas " (1971). Ένα καλογραμμένο βιβλίο που περιείχε αρκετές παραδοξολογίες, όπως, άλλωστε, και τα υπόλοιπα κείμενα του  (βασικά αρθρογραφούσε στο Rolling Stones).
Κάποιοι περίεργοι κανόνες από αυτό το βιβλίο.

• 1) Never trust a cop in a raincoat.
• 2) Beware of enthusiasm and of love, both are temporary and quick to sway.
• 3) If asked if you care about the world's problems, look deep into the eyes of he who asks, he will never ask you again.
• 4) Never give your real name.
• 5) If ever asked to look at yourself, don't look.
• 6) Never do anything the person standing in front of you can't understand.
  7) Never create anything, it will be misinterpreted, it will chain you and follow you for the rest of your life.

Νέα widgets

Τώρα μπορείτε να προσθέσετε γνωμικά από το Γνωμικολογικόν στην ιστοσελίδα ή στο blog σας. Η σχετική σελίδα άλλαξε, περιέχει μόνο δύο επιλογές τώρα (μπορείτε να χρησιμοποιήσετε και τις δυο) και μπορείτε να βρείτε το σχετικό κώδικα εδώ.<br/>

Ta widgets :

Widgets υπήρχαν και πιο πριν από το Γνωμικολογικόν, αλλά όπως αποδείχτηκε ήταν τελείως λάθος και δεν δούλεψαν ποτέ. Ευχαριστώ τον φίλο του site Γιώργο Σαββίδη που μου υπέδειξε το πρόβλημα (λίγο feedback είναι πάντα πολύτιμο) και ζητώ συγγνώμην απ’ όλους όσοι  ταλαιπωρήθηκαν σπαζοκεφαλιάζοντας να τα κάνουν να δουλέψουν στις ιστοσελίδες τους.

Το περίεργο είναι ότι αμέσως μόλις είχε γίνει διαθέσιμη εκείνη η παλιά version των widgets, τα είχα εντοπίσει σε δύο σχολικά sites, πράγμα που με έκανε εφησυχάσω και να μην το ξανατσεκάρω. Δεν τα ξανάδα βέβαια, αλλά ποιος ξέρει τι κόλπο σκαρφίστηκαν τα παιδιά για να τα παρουσιάσουν, δεδομένου ότι δεν δούλευαν καθόλου σαν widgets. Υποψιάζομαι ότι εκείνη η πρώτη εμφάνιση είχε γίνει δυνατή μόνο με screen grabbing.

Αν και με τη νέα έκδοση των widgets υπάρξει κάποιο πρόβλημα, που δεν το πιστεύω, θερμή παράκληση να μας ειδοποιήσετε, στέλνοντας ένα email ή κάνοντας ένα σχόλιο σ’ αυτό το άρθρο.
Κάποιες τεχνικές  επισημάνσεις σχετικά:

• Τα widgets είναι με "<iframes>" και όχι με Javascript. Αυτό σημαίνει πως το περιεχόμενο του widget "φωτογραφίζει" μέρος από κάποια άλλη ιστοσελίδα (που εν προκειμένω έχει σχεδιαστεί γι’ αυτό ακριβώς το σκοπό)
• Παρόλο που τα iframes θεωρούνται μάλλον παλαιομοδίτικη και παρωχημένης τεχνολογίας πρακτική, έχουν σοβαρά πλεονεκτήματα: δουλεύουν σε παλιούς browsers, σε browsers με απενεργοποιημένη Javascript και κυρίως μπορούν να ενσωματωθούν σε πλατφόρμες blog, που κατά κανόνα δεν επιτρέπουν javascript. Τον ίδιο περιορισμό έχουν και πολλοί free hosts.
• Επί τη ευκαιρία, θα ήθελα να μοιραστώ μαζί σας έναν κανόνα: ποτέ μην χρησιμοποιείτε widgets που περιέχουν κώδικα ή αρχείο Javascript: Είναι μια εξαίρετη πηγή μολύνσεων, επιθέσεων και διεισδύσεων στο σύστημά σας. Τέτοια widgets θα πρέπει να υιοθετούνται μόνο από sites που εμπιστεύεστε απόλυτα ότι δεν έχουν κακές προθέσεις και που επιπλέον έχουν τη δυνατότητα να προστατέψουν τα widgets τους από επιθέσεις τρίτων.
• Τα συγκεκριμένα widgets του Γνωμικολογικού είναι βέβαιο ότι μπορούν να δουλέψουν σε οποιοδήποτε site. Δεν δουλεύουν όμως σε όλα τα blog. Με τον Blogger δεν υπάρχει πρόβλημα, αλλά to Wordpress δεν επιτρέπει την ενσωμάτωση iframes. Υποψιάζομαι ότι και σε κάποιες άλλες πλατφόρμες blog θα υπάρχει πρόβλημα.
• Τέλος στον Firefox, και μόνο εκεί, υπάρχει ένα περίεργο bug: Όταν στην ίδια σελίδα υπάρχουν και  διαφημίσεις Google Adsense -που επίσης χρησιμοποιούν iframes-, πολλές φορές δημιουργείται ένα παράξενο μπέρδεμα και το περιεχόμενο των διαφημίσεων και των υπολοίπων iframes πηδάνε σε άλλα frames είτε εμφανίζονται κομμένα είτε εξαφανίζονται τελείως. Δεν συμβαίνει πάντα, αλλά συμβαίνει. Το bug αυτό του Firefox είναι γνωστό εδώ και 5 χρόνια, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει. Η προσωπική μου συνωμοσιολογική θεωρία για την ανθεκτικότητα αυτού του προβλήματος είναι ότι επειδή τα Google Adsense επιτρέπουν το πολύ μέχρι τρεις διαφημίσεις και επειδή τα iframes είναι ένας απλός τρόπος για να παραβιάζεται αυτός ο κανόνας,  η Google προγραμματίζει τις διαφημίσεις της να κάνουν επίτηδες μαντάρα μια σελίδα με πολλά ιframes. .. Just a theory.