ἔλαιον καὶ οὐ θυσίαν

Ένα από τα ΜΙΚΡΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ του Ντίνου Χριστιανόπουλου:

«ἔλαιον θέλω καὶ οὐ θυσίαν»
κι ἐμεῖς ποὺ θυσιαστήκαμε;
κι ἐμεῖς ποὺ δὲ λαδώσαμε;

(το πρόσθεσα πρόσφατα στο Γνωμικολογικόν)

Μου άρεσε, και ειδικά το «ἔλαιον θέλω καὶ οὐ θυσίαν». Όμως, το έψαξα και διαπίστωσα ότι η φράση δεν υπάρχει στην εκκλησιαστική γραμματεία!

Υπάρχει η φράση «ἔλεον θέλω καὶ οὐ θυσίαν» σε διάφορα χωρία της Αγίας Γραφής. Εμφανίζεται στο βιβλίο του Ωσηέ της Παλαιάς Διαθήκης καθώς και σε διάφορα σημεία της Καινής Διαθήκης, μεταξύ των οποίων και στην παραβολή των Δέκα Παρθένων. Η φράση απαντάται τόσο σαν “έλεος θέλω…” όσο και σαν “έλεον θέλω…” (και τα δύο σωστά, το έλεος αρχικά ήταν αρσενικό).

Η διαφορά δεν είναι ανεπαίσθητη. Η χριστιανοπουλική απόδοση δίνει τελείως άλλο νόημα στη φράση και, κατ’ εμέ, την κάνει πολύ πιο ενδιαφέρουσα και quotable.

Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω γιατί ο Χριστιανόπουλος κάνει αυτό το “λάθος”. Ίσως ποιητική αδεία (με “έλεον” δεν βγαίνει το ποίημα). Ή, ίσως ο ποιητής κάνει ένα έξυπνο λογοπαίγνιο. Αλλά το πιο πιθανό κατά τη γνώμη μου είναι ότι ο Χριστιανόπουλος –γόνος οικογένειας ψαλτών- ακούγοντας τη φράση στο Ευαγγέλιο να νόμισε ότι πρόκειται για “έλαιον”. Συμβαίνει σε όλους μας να ακούμε κάτι –ιδίως σε τραγούδια- και να νομίζουμε ότι ακούμε κάτι άλλο με τελείως διαφορετικό νόημα (ή πολλές φορές χωρίς κανένα νόημα). Αυτό είναι ακόμα πιο δικαιολογημένο όταν πρόκειται για ομόηχες λέξεις όπως “έλαιον” και “έλεον”.

Όπως και να ‘χει, η αφετηρία για το ποίημα είναι μια παραποιημένη βιβλική ρήση. 

Έχει ενδιαφέρον και η χρήση της φράσης (με “έλεον”) στην παραβολή των Δέκα Παρθένων.   Το χωρίον έχει ως εξής:

Ἐμνημόνευσαν τῆς τοῦ νυμφίου φωνῆς τῆς λεγούσης.
Ἔλεον θέλω, καὶ οὐ θυσίαν·
καὶ πάλιν, ὅτι κατακαυχᾶται ἔλεος κρίσεως.
Ταῦτα καλῶς βουλευόμεναι,
ἐπλήρωσαν τὰ ἀγγεῖα αὐτῶν ἐλαίου.
Ποῖα ἄρα ἀγγεῖα;
Τὰς τῶν πεινώντων κοιλίας.

Κεντρικό στοιχείο όλης της παραβολής είναι ότι το “έλεον” παραβάλλεται με το “έλαιον”. Το δίδαγμα: οι πιστοί δεν πρέπει να αμελούν τον “έλεον” (τη φιλανθρωπία) όπως κάποιες από τις Παρθένες (“αι μωραί”) αμέλησαν το ”έλαιον” (“ἔδει ἐνθυμηθῆναι, ὅτι αἱ λαμπάδες χωρὶς ἐλαίου φωτίζειν οὐ δύνανται”) διότι “ο νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυκτός” (αυτό το τελευταίο είναι από τροπάριο που βασίζεται στην παραβολή).