«Και γιατί δεν τρώνε παντεσπάνι !»

Πρόκειται για τη μνημειώδη ανοησία που ξεστόμισε η Μαρία Αντουανέτα αντιδρώντας στην πληροφορία ότι ο λαός δεν είχε να φάει ψωμί.

Το είπε όμως πραγματικά αυτό η Αντουανέττα; Μάλλον όχι.

 Τα πράγματα έχουν ως εξής:
 H Μαρία Αντουανέττα ήταν η τελευταία βασίλισσα της Γαλλίας (1770-1793) πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Αποκεφαλίστηκε το 1793.
Στα χρόνια της Επανάστασης (ή ίσως λίγο πριν) θέλησε να μάθει γιατί ο λαός ήταν σε αναβρασμό, οπότε κάποιος προθυμοποιήθηκε να της εξηγήσει ότι «οι άνθρωποι του λαού δεν έχουν ψωμί να φάνε». Η αντίδραση της βασίλισσας σ’ αυτήν την πληροφορία ήταν το κλασικό «και γιατί δεν τρώνε παντεσπάνι !» (στα Γαλλικά “Qu'ils mangent de la brioche!”)

Το γουστόζικο είναι ότι η ελληνική μετάφραση που έχει επικρατήσει δεν αποδίδει πιστά το πρωτότυπο που κάνει λόγο για μπριός και όχι για παντεσπάνι (που δεν είναι το ίδιο πράγμα). Φαίνεται πως την εποχή που πρωτομεταφράστηκε η φράση, το μπριός ήταν άγνωστο είδος στην Ελλάδα, και γι’ αυτό προτιμήθηκε η λέξη παντεσπάνι. Πάντως αυτή η επιλογή δεν αδυνατίζει τη φράση, κάθε άλλο. Το παντεσπάνι την κάνει  πολύ πιο νόστιμη!

Δεν είμαστε σε θέση να ξέρουμε με βεβαιότητα αν η Αντουανέττα είπε πραγματικά κάτι τέτοιο . Εκείνο για το οποίο μπορούμε να είμαστε σίγουροι είναι ότι δεν ήταν η πρώτη που την είπε, καθώς η φράση απαντά και στο αυτοβιογραφικό έργο του Ζαν-Ζακ Ρουσώ  Les Confessions που γράφτηκε το 1767, πολύ πριν η «Αυστριακιά» γίνει βασίλισσα της Γαλλίας.
Συγκεκριμένα ο Ρουσώ, με χιουμοριστική διάθεση, εξιστορεί ένα περιστατικό όπου μια «μεγάλη πριγκίπισσα» έδωσε την ίδια απάντηση όταν έμαθε ότι οι χωρικοί δεν είχαν να φάνε. Δεν αποκλείεται η ιστορία αυτή να είναι επινόηση του Ρουσώ, αλλά το πιο πιθανό είναι ο φιλόσοφος να μετέφερε κάποιο ανέκδοτο της εποχής εκείνης (που δεν αφορούσε τότε συγκεκριμένη βασίλισσα).
Άρα η φράση προϋπήρχε και κάποιος την κόλλησε στην Μαρία Αντουανέττα εν μέσω των  εξημμένων παθών και των συνταρακτικών εξελίξεων της εποχής της Γαλλικής Επανάστασης.

Πρέπει να επισημανθεί επίσης πως το πρώτο κείμενο που αποδίδει τη φράση στην Μαρία Αντουανέττα εμφανίστηκε πολύ αργότερα, το 1843 με την υπογραφή του επιφυλλιδογράφου Αλφόνσου Καρ.

Πώς αντιμετωπίζεται η φράση στο Γνωμικολογικόν:

Η φράση συμπεριλαμβάνεται στο Γνωμικολογικόν και αποδίδεται στη Μαρία Αντουανέττα συνοδευόμενη από την παρατήρηση ότι μάλλον δεν είπε κάτι τέτοιο και πρόκειται για κακοήθεια των αντιβασιλικών. Περιλαμβάνεται και στη σελίδα με τις Πατάτες .