Οι οξυρρύγχειοι πάπυροι (Μια απογοήτευση)

Είδα ένα άρθρο (http://tro-ma-ktiko.blogspot.com/2010/10/blog-post_5871.html#more) που μου άρεσε πολύ στο tromaktiko (τη νέα έκδοση του Τρωκτικού). Αφορούσε αποσπάσματα αλληλογραφίας του Ρωμαίου συγκλητικού Μενένιου Άπιου , στον φίλο του Ατίλιο Νάβιο , ο οποίος τον διαδέχτηκε στην διακυβέρνηση της Αχαίας και τον συμβουλεύει για το πώς μπορεί να χειριστεί τους Έλληνες.
Τα αποσπάσματα υποτίθεται ότι ήταν ανάμεσα στα ευρήματα από τους Οξυρρύγχειους παπύρους. Το κομμάτι με εντυπωσίασε για πολλούς και διαφόρους λόγους και κυρίως για την κεντρική του διαπίστωση περί ατομισμού των Ελλήνων. Παραθέτω ένα απόσπασμα από τα αποσπάσματα:

Οσο περνούν οι αιώνες , τόσο εμείς και οι λαοί που κυβερνούμε γινόμαστε περισσότερο ατομιστές , ως που μια μέρα να μαραθούμε όλοι μαζί μέσα στην μόνωση των μικρών μας εαυτών. Νομίζω ότι οι έλληνες επάνω στους οποίους εσύ τώρα άρχεις είναι πρωτοπόροι σε αυτόν τον θανάσιμο κατήφορο.
Δεν σου έκανε κιόλας εντύπωση καλέ μου Νάβιε , η αδιαφορία του Έλληνα για τον συμπολίτη του; Όχι πως δεν θα του δανείσει μια χύτρα να μαγειρέψει , όχι πως αν τύχει μια αρρώστια δεν θα τον γιατροπορέψει , όχι πως δεν του αρέσει να ανακατεύεται στις δουλειές του γείτονα , για να του δείξει μάλιστα την αξιοσύνη του και την υπεροχή του , βοηθά ο Έλληνας περισσότερο από κάθε άλλον.
Βοηθά και τον ξένο πρόθυμα , με την ιδέα μάλιστα , που χάρις στους μεγάλους στωικούς , πάντα τον κατέχει , μιας πανανθρώπινης κοινωνίας. Του αρέσει να δίνει στον ασθενέστερο , στον αβοήθητο. Είναι κι αυτό ένας τρόπος υπεροχής.
Λέγοντας πως ο Έλληνας αδιαφορεί για τον πλησίον του , κάτι άλλο θέλω να πω, αλλα μου πέφτει δύσκολο να σου το εξηγήσω. Θα αρχίσω με παραδείγματα, που αν προσέξεις , ανάλογα θα δεις και εσύ ο ίδιος πολλά με τα μάτια σου.
Ακόμη υπάρχουν ποιητές πολλοί και τεχνίτες στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας. Πλησίασέ τους καθώς είναι χρέος σου και πες μου αν άκουσες κανέναν από αυτούς ποτέ να επαινεί τον ομότεχνό του. Δεν χάνει τον καιρό του σε επαίνους ο Έλληνας. Δεν χαίρεται τον έπαινο. Χαίρεται όμως τον ψόγο και γι αυτόν πάντα βρίσκει καιρό. Για την κατανόηση , την αληθινή, αυτήν που βγαίνει από την συμπάθεια γι αυτό που κατανοείς , δεν θέλει τίποτε να θυσιάσει. Το κίνητρο της δικαιοσύνης δεν τον κινεί για να επαινέσει ότι αξίζει τον έπαινο.
Όχι πως δεν θα ήθελε να είναι δίκαιος , αλλα δεν αντιλαμβάνεται καν την αδικία που κάνει στον άλλο. Θαυμάζει ότι είναι ο δικός του κόσμος. Κάθε άλλον τον υποτιμά !
Όταν ένας πολίτης άξιος , δεν αναγνωρίζεται κατά την αξία του , λέει ο Έλληνας: αφού δεν αναγνωρίζομαι εγώ ο αξιώτερός του , τι πειράζει αν και αυτός δεν αναγνωρίζεται; Ο εγωκεντρισμός αφαιρεί από τον Έλληνα την δυνατότητα να είναι δίκαιος.
Μόνον όταν δημιουργηθούν συμφέροντα που συμβαίνει να είναι κοινά σε πολλά άτομα μαζί , βλέπεις την συναδέλφωση και την αλληλεγγύη.
Στον κάθε Έλληνα τα ιδανικά είναι ατομικά. Γι αυτό οι πολιτικές των φατρίες είναι φατρίες συμφερόντων, και το ιδανικό του κάθε ηγέτη είναι ο εαυτός του.

Το εντυπωσιακό για μένα ήταν πώς η κριτική αυτή συμπίπτει με αυτά που διαπιστώνει ο Michael Lewis για τους Έλληνες στο άρθρο του στο Vanity Fair με τον τίτλο "Beware of Greeks bearing bonds" (βλ. το προπροηγούμενο post).

Το πρόβλημα είναι ότι όλο το εν λόγω απόσπασμα από τους Οξυρρύγχιους παπύρους -που προκαλεί δικαιολογημένα ρίγη συγκινήσεως για τη διαχρονικότητα του χαρακτήρα των Ελλήνων- είναι πλαστό! Το έγραψε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος το 1954 και πολύ αργότερα, το 1983, παραδέχθηκε στην "Καθημερινή" ότι είναι δημιούργημα της φαντασίας του.
Κρίμα. Και ήταν τόσο καλογραμμένο και τόσο συγκινητικό να πιστεύουμε ότι έχουμε ακόμα τον ίδιο χαρακτήρα με εκείνους τους αξεπέραστους τύπους, τους αρχαίους Έλληνες. Φαίνεται όμως ότι το scam δεν είναι προνόμιο της εποχής του Internet.

Για την ιστορία, η πρώτη διαδικτυακή δημοσίευση του αποσπάσματος αυτού φαίνεται ότι έγινε στο diodos.gr, ενώ την πλέον έγκυρη ανατροπή της εγκυρότητας της ανάρτησης την είδα στο blog "Ο Νοών Νοείτω" με δημοσίευση σχετικής επιστολής του Στέλιου Παπαθεμελή προς τον Παντελή Σαββίδη της ΕΤ3.

Για την ιστορία επίσης, να αναφέρουμε ότι η Οξύρρυγχος υπήρξε η τρίτη σε μέγεθος πόλη της Αιγύπτου κατά τους Ελληνιστικούς και Ρωμαϊκούς χρόνους. Βρίσκεται στην αριστερή πλευρά του Νείλου, 165 χιλιόμετρα νότια του Καΐρου. Στην πόλη αυτή ανακαλύφτηκε στα τέλη του 19ου αιώνα ένας τεράστιος αρχαίος σκουπιδότοπος, μέσα στον οποίο είχαν διατηρηθεί, σε σχετικά καλή κατάσταση λόγω κλίματος, χιλιάδες πάπυροι στα ελληνικά και λατινικά.
Από τότε, η χωματερή αυτή υπήρξε ανεξάντλητη και συνεχής πηγή πληροφοριών για την αρχαιότητα, αν και δεν φανέρωσε κάποιο μεγάλο χαμένο αριστούργημα όπως ανεμένετο αρχικά. Έφερε στο φως πάντως άγνωστα ποιήματα του Πινδαρου, της Σαπφούς και του Αλκαίου, αποσπάσματα από τραγωδίες του Ευρυπίδη και από κωμωδίες του Μενάνδρου καθώς και πολλά Γνωστικά κείμενα (όπως τα "Ευαγγέλια" του Ιούδα και του Θωμά).