Hendiatris . Μια αγγλική λέξη που μάλλον δεν γνωρίζατε.

Διερευνώντας  ένα λατινικό ρητό , το Omne bonum trium («όλα τα καλά πράγματα είναι τρία») έπεσα πάνω σε μια  σπάνια αγγλική  λέξη: Hendiatris

Μου άρεσε και σκέφτηκα να τη μοιραστώ μαζί σας.
Αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι ότι αν και άγνωστη (σε μένα), πρόκειται για εντελώς ελληνική λέξη.

Το Hendiatris  είναι η λατινική γραφή του  «εν δια τρις». Δηλαδή, ένα μέσω τριών. Πρόκειται για ρητορικό σχήμα σύμφωνα με το οποίο χρησιμοποιούνται τρεις λέξεις στη σειρά για να εκφράσουν με έμφαση μία ιδέα.  Είναι ενδιαφέρον ότι αυτο το μάλλον τετριμμένο κόλπο έχει και όνομα. Στα αγγλικά λέγεται και tripartite motto (τριμερές σύνθημα).

Μερικά παραδείγματα:

• Από τον Ιούλιο Καίσαρα:  Veni, vidi, vici  (ήρθα, είδα, νίκησα)
• Από το Σαίξπηρ (Μακβεθ): Be bloody, bold, and resolute
• Από τα συνθήματα της Γαλλικής Επανάστασης: Liberté, Égalité, Fraternité 
• Από τα συνθήματα του New Deal: Relief, Recovery, Reform
• Το motto των Ολυμπιακών Αγώνων: πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά, .

Και δύο Ελληνικά:

• Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια.
• Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία.

Παρόμοια λέξη  (αλλά μάλλον όχι τόσο καλό ρητορικό σχήμα) είναι και η λέξη hendiadys.

Το  hendiadys (και, μερικές φορές, hendiaduo) προέρχεται από το «εν δια δις» ή -πιο σωστά- από «το εν δια δυοίν». Και αυτή η  λέξη περιγράφει  ένα ρητορικό εμφαντικό σχήμα. Σε αυτήν την περίπτωση  χρησιμοποιούνται δύο λέξεις συνδεόμενες με διαζευκτικό σύνδεσμο. Συνήθως η δεύτερη λέξη είναι είτε περιττή είτε θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί, σε διαφορετικό γραμματικό τύπο, σαν επιθετικός προσδιορισμός της πρώτης
Παραδείγματα:

• «Η Βουή και η Αντάρα »(τίλος έργου του Φώκνερ)
• «Περηφάνια και Προκατάληψη »(τίτλος έργου της Τζέιν Όστεν)
• «Προσεύχεσθε και αιτείσθε» (από το κατά Μάρκον)

Κατά τη γνώμη μου το hendiadys είναι πιο αδύναμο σαν ρητορικό σχήμα και λιγότερο χρήσιμη σαν λέξη, κυρίως επειδή αυτού του είδους η αλληλουχία χρησιμοποιείται αναπόφευκτα και σε εκφράσεις που δεν είναι σχήματα λόγου. Παραδείγματα: «Έργα και Ημέραι», «Η ζωή κι ο θάνατος», «γρηγορείτε και προσεύχεσθε». Στα παραδείγματα αυτά η δεύτερη λέξη δεν είναι διακοσμητική.

Το άλλο ενδιαφέρον στοιχείο για το hendiatris, αλλά και για το hendiadys, είναι ότι δεν υπάρχουν στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Ούτε στη νέα, εξ όσων γνωρίζω.
Τα συναντούμε για πρώτη φορά σε λατινικά κείμενα του ύστερου Μεσαίωνα από όπου πέρασαν στα Αγγλικά και, ίσως, και σε άλλες γλώσσες.

Το Λατινικό ρητό Omne bonum trium που απετέλεσε την αφορμή για αυτήν την περιπλάνηση σε άγνωστες αγγλικές λέξεις ελληνικής προέλευσης, προήλθε μάλλον από τη ρητορική του Κικέρωνα  και  τα αμείλικτα τριπλά ερωτήματα που διατύπωσε στους Κατά Κατιλίνα Λόγους του.

Πιθανόν εκείνες οι αγορεύσεις που υπήρξαν διαχρονικό πρότυπο ρητορικής και κωδικοποίησαν τους κανόνες της, να ήταν το σημείο αναφοράς για το Εν δια τρις. Έχω πάντως την υποψία ότι ο όρος θα προϋπήρχε σε κάποιο, χαμένο σήμερα, αρχαιοελληνικό εγχειρίδιο ρητορικής