Δουλεύοντας στο site byzantium.xronikon..com έπεσα πάνω σε ένα απόσπασμα του Γίββωνος (Edward Gibbon) από την «Άνοδο και Πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας». Είναι από το κεφάλαιο 53, το εδάφιο με τίτλο "Studies and the Solitude of the Greeks". To κεφάλαιο αφορά την κατάσταση γενικά στο Βυζάντιο κατά το 10ο αιώνα και κλείνει (το κεφάλαιο) με κάποιες σκέψεις για την απομόνωση και την παρακμή των Ελλήνων.
Δεν το ήξερα αυτό το απόσπασμα. Είναι πολύ μεγάλο για να το καταχωρίσω σαν γνωμικό, αλλά το βρήκα πολύ ενδιαφέρον και το παραθέτω.
... η άμιλλα μεταξύ των κοινωνιών και των ατόμων είναι το πιο ισχυρό κίνητρο για τις προσπάθειες και τις προόδους της ανθρωπότητας. Οι πόλεις-κράτη της Αρχαίας Ελλάδας είχαν διαμορφωθεί σε ένα πετυχημένο μείγμα ένωσης και ανεξαρτησίας που επαναλαμβάνεται σε μεγαλύτερη κλίμακα αλλά σε πιο χαλαρή μορφή στα έθνη της σύγχρονης Ευρώπης όπου η ενότητα γλώσσας, θρησκείας και ηθών κάνει δυνατή την αλληλεπίδραση και την άμιλλα μεταξύ των λαών [σσ: αυτά γράφονται τον 18ο αιώνα]
............................
Οι συνθήκες για του Ρωμαίους ήταν λιγοτερο ευνοϊκές [όσον αφορά την άμιλλα] αλλά την πρώτη εποχή της δημοκρατίας, μια παρόμοια άμιλλα αναπτύχθηκε μεταξύ των πόλεων του Λατίου και της Ιταλίας ενώ στις τέχνες και στις επιστήμες επιδίωξαν να μιμηθούν και να ξεπεράσουν τους Έλληνες δασκάλους. Η αυτοκρατορία των Ρωμαίων αναμφίβολα προώθησε την ανθρώπινη γνώση. Το μέγεθός της μπορεί ενδεχομένως να επέτρεψε σε ένα βαθμό τον εσωτερικό ανταγωνισμό, αλλά όταν βαθμιαία περιορίστηκε στην Ελλάδα και στην Κωνσταντινούπολη, οι Βυζαντινοί ξέπεσαν σε μια κατάσταση παραίτησης και αβουλίας που ήταν φυσική συνέπεια του απομονωνένου και μοναχικού κράτους τους
Από το Βορρά είχαν να αντιμετωπίσουν ανώνυμες φυλές βαρβάρων τους οποίους μόλις και μετά βίας χαρακτήριζαν ανθρώπους. Η γλώσσα και η θρησκεία των σχετικά πιο πολιτισμένων Αράβων ήταν ένα αξεπέραστο εμπόδιο για ευρύτερες κοινωνικές επαφές. Οι Ευρωπαίοι ήταν ομόθρησκοι, αλλά η γλώσσα των Φράγκων και των Λατίνων ήταν άγνωστη, τα ήθη τους ήταν βάρβαρα και σπάνια ερχόταν σε επαφή, στον πόλεμο ή στην ειρήνη, με τους απογόνους του Ηρακλείου. Όντας εντελώς μόνοι στον κόσμο, η αυτάρεσκη και μακάρια υπερηφάνεια των Ελλήνων δεν διαταρασσόταν από συγκρίσεις και αξιολογήσεις έξωθεν. Και δεν είναι να απορεί κανείς που παρήκμασαν σαν έθνος, μιάς και δεν είχαν ούτε ανταγωνιστές να τους παρακινούν ούτε κριτές να στεφανώσουν τις νίκες τους.
...............
Μόνο κάτω από τη δυναστεία των Κομνηνών μια χλωμή άμιλλα στις επιστήμες και στην πολεμική αρετή ξαναζωντάνεψε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
.....................................
Μερικές παρατηρήσεις
- Ο Γίββων γενικά αναφερόμενος στου Βυζαντινούς χρησιμοποιεί κατά κόρον τον όρο «Έλληνες», ιδίως στην εξιστόρηση των γεγονότων από τον Ηράκλειο και μετά. Σπάνια χρησιμοποιεί τον όρο "Βυζαντινός". Δεν είναι περίεργο αυτό. Άσχετα που η σύγχρονη ιστοριογραφία έχει την τάση να διαχωρίζει κάπως τους Έλληνες από τους Βυζαντινούς.
- Ο Γίββων θεωρείται ελαφρώς "ανθέλληνας". Νομίζω ότι ο κύριος λόγος γι' αυτό είναι η αποστροφή του (με τη διττή ένοια) για την επικράτηση του Χριστιανισμού. Προσωπικά, τον βρίσκω μάλλον αντικειμενικό και περισσότερο φιλέλληνα από κάποιους σύγχρονους Έλληνες που μιλούν για "συνωστισμούς" και εκφράζονται με "αντικειμενικότητα" για την τουρκική διοίκηση κατά την Τουρκοκρατία (θα μας φάει η πολιτική ορθότητα και οι σκοπιμότητες της παγκοσμιοποίησης).
- Αυτά που αναφέρει ο Γίββωνας περί απομόνωσης είναι -νομίζω- απολύτως σωστά. Το Βυζάντιο τουλάχιστον μέχρι τον 10ο αιώνα ήταν μια όαση μέσα σε έναν ωκεανό βαρβάρων. Και οι απέξω έτσι το έβλεπαν. Έτσι εξηγούνται και οι αέναες επιδρομές. Και οι Βυζαντινοί δικαίως δεν ενδιαφέρονταν να έχουν σχέσεις, πόσω μάλλον να εντυπωσιάσουν όλους αυτους τους άξεστους βαρβάρους και επιδρομείς.
- Δεν πολυσυμφωνώ με τα σχόλια για παραιτημένο και άψυχο Βυζάντιο. Αν ήταν έτσι, το Βυζάντιο δεν θα ήταν μια από τις πιο ανθεκτικές αυτοκρατορίες στην ιστορία. Η ξεθωριασμένη εικόνα που έχουν, ακόμα και σήμερα, οι δυτικοί για το Βυζάντιο οφείλεται σε αυτήν ακριβώς την απομόνωση, που εμπόδισε το Βυζάντιο όχι να τόσο να ακμάσει αλλά να επηρεάσει και να φωτίσει, όπως ενδεχομένως θα όφειλε, τους συγχρόνους και τους μεταγενέστερους και να καταγραφεί σαν μια λαμπρή περίοδος (που στην πραγματικότητα, σε μεγάλο βαθμό, ήταν). Δευτερευόντως, η αρνητική εικόνα οφείλεται και στην έλλειψη επαρκών πολιτιστικών μνημείων, λόγω των καταστροφών στους μετέπειτα αιώνες από τους Φράγκους αρχικά κα κυρίως από τους Τούρκους που κατέστρεψαν συστηματικά τα περισσότερα στοιχεια του Βυζαντινού πολιτισμού.
No comments:
Post a Comment